Slys á börnum algengari hér en á Norðurlöndum

BRYNJÓLFUR Mogensen, sviðstjóri slysa- og bráðasviðs Landspítala - háskólasjúkrahúss, kynnti nýjar niðurstöður um fjölda slasaðra barna hér á landi á ráðstefnu hjá Árvekni, átaksverkefni um slysavarnir barna og unglinga. Þá ræddi Sigurður Guðmundsson landlæknir um kostnað vegna slysa og hvort samhæfingar væri þörf í slysavörnum. Einnig kynnti Bretinn Michael Hayes nýjungar í barnaslysavörnum eða öryggismiðstöð barna en slíkar stofnanir eru starfræktar víðsvegar í heiminum.

Í samtali við Morgunblaðið segir Brynjólfur að barnaslys hafi fyrir um tíu árum verið miklu algengari hér en á Norðurlöndum og í dag séu þau ennþá mun algengari ef miðað sé við norrænu þjóðirnar. "Ég skoðaði tölurnar á Norðurlöndum eins og þær eru í dag ekki nákvæmlega, en fyrir tíu árum slasaðist eitt af hverjum fimm börnum í Danmörku og eitt af hverjum níu börnum í Noregi og Svíþjóð. Á sama tíma slasaðist eitt af hverjum fjórum börnum hér á landi og ennþá slasast tæplega eitt af hverjum fjórum. Okkur hefur farið fram en svona er þetta ennþá. Ef við tökum aldurinn fimm til níu ára þá slasast um það bil eitt af hverjum fimm börnum, ef við tökum aldurinn tíu til fjórtán ára þá slasast eitt af hverjum fjórum og ef við tökum unglingana fimmtán til nítján, þá slasast um það bil einn af hverjum þremur," segir Brynjólfur. Hann bendir á að slysin geti verið allt frá lítilsháttar mari upp í fjöláverka eftir slæmt umferðarslys. Alvarleiki flestra flokka sé í kringum tvö prósent í dag, en í umferðarslysum sé það hærra eða í kringum fimm prósent. Þetta sé hlutfall þeirra sem þurfi að leggja inn á spítala vegna slysa. "Áður var talan um það bil 8-9 prósent, þannig að við stöndum okkur betur núna. Slysin eru ekki eins alvarleg og það er framför en það má alltaf gera betur."

Skýringuna að finna í þjóðareðlinu

Aðspurður um skýringar segir hann að þetta sé mjög flókið. Það geti verið að skráningin sé betri eða að fólk leiti frekar á heilsugæslustöðvar og sjúkrahús hér á landi. "Það er hugsanlegt en ég held að þar sé ekki mjög mikill munur. Ég held að þetta sé svolítið í þjóðareðlinu. Foreldrarnir líta ekki nógu mikið eftir börnunum, þetta er ekki nógu innprentað í menntakerfið og þó að margt sé gert í slysa- og forvörnum þá þurfum við einfaldlega að skerpa okkur til að ná betri árangri. Við þurfum að gera þjóðfélagið meira meðvitað, ég held að það sé ekki flóknara en þetta. Við getum tekið sem dæmi, þótt það hafi ekki einmitt með þetta að gera, að á hverju ári hópast ungt fólk á útihátíðir og stór hluti þess er drukkinn allan tímann. Þetta vita allir en samt sem áður fá krakkarnir að fara. Þetta gerist ekki annars staðar, ekki í þessum gríðarlega mæli. Þetta er kannski hluti af heildarpakkanum, við vitum þetta en við gerum lítið sem ekkert í því að breyta þessu. Það má hugsanlega heimfæra þetta yfir á slysavarnir almennt," heldur Brynjólfur áfram.

Brynjólfur telur að hægt sé að breyta þessum tölum. Hann segir að heimaslys séu til dæmis gífurlega algeng og á aldrinum 0-4 ára séu þau algengust af þessum barnaslysum og þar séu börnin í umsjá foreldra. Það þurfi því að gera foreldra aðeins meira meðvitaða um hættur heimilisins. Hann bendir á að koma þurfi upplýsingum um þennan þátt betur á framfæri, líka til verðandi foreldra, og endurtaka síðan þegar börnin fara í skoðun á heilsuverndarstöð. Hann tekur sem dæmi umferðarmál. "Það er allstór hluti fólks enn þann dag í dag sem spennir ekki öryggisbeltin, samt er vitað að þetta er skásta öryggistækið í bifreiðum. Börnin sitja jafnvel laus í bílum og foreldrarnir vita þetta, en samt eru krakkarnir lausir. Kannski er það þessi rótgróni hugsunarháttur að þetta reddist."

Samræmd slysaskráning að komast á laggirnar

Að sögn Brynjólfs er verið að koma á Slysaskrá Íslands um þessar mundir en það er samræmd slysaskráning, sem mun ná yfir allt landið. Skráin er samvinnuverkefni heilbrigðisstofnana, lögreglu, tryggingafélaga og fleiri aðila. Hann segir að markmiðið með henni sé að samræma eða auka þekkinguna og nota hana til þess að skerpa á forvarnarstarfi. "Það má nota þessa þekkingu á mjög margþætta vegu og ég er sannfærður um það að þessi skráning á eftir að skila mjög miklu. Ef við hugsum um að slys kosta á hverju ári um það bil þrjátíu milljarða er það óhemju há tala og ef þessi samhæfing fækkar slysum um 1% á ári, þá erum við kannski að tala um 300 milljóna króna sparnað," segir hann.

Hann telur að þing sem þetta sé mjög þarft framtak, þar sem fjórða til fimmta hvert barn á Íslandi slasist og það sé alltof há tala. "Ég held að við getum sett okkur það markmið að fækka þessum slysum um 25 prósent á næstu tíu árum, sem ég held að sé mjög raunhæf tala. Þá er mjög mikið áunnið. Í dag verða kannski rúmlega 200 slys á ungum börnum af hverjum þúsund börnum. Fyrir tíu árum voru Svíar og Norðmenn með rétt rúmlega hundrað slys, það er gífurlegur munur á þessum þjóðum og þessu þurfum við að breyta. 25 prósent á að vera okkar markmið á fyrsta áratug þessarar aldar. Við komumst náttúrlega aldrei hjá slysum almennt en við getum fækkað þeim í öllum aldurshópum," segir Brynjólfur og nefnir nokkur lykilatriði í þeirri baráttu. Það sé þessi samræmda slysaskráning, sem hann segist sannfærður um að muni skila miklu. Upplýsingarnar þaðan þurfi að nota til að vekja alla til umhugsunar og einnig þurfi fólk að vera meira meðvitað um ákveðnar hættur.

Sigurður Guðmundsson landlæknir áætlar að heildarfjöldi slasaðra barna á Íslandi sé á bilinu 30-35 þúsund börn á ári. Tölurnar eru ágiskunartölur, þar sem nægilega góðar upplýsingar um tíðni slysa á landinu öllu eða kostnað af afleiðingum þeirra eru ekki til. Tölur frá slysadeild Landspítala voru notaðar til að heimfæra eða giska á slysatíðni á landinu öllu, en Hagfræðistofnun Háskóla Íslands vann tölurnar. "30-35 þúsund börn á ári er hrikaleg tala. Kostnaðurinn, bæði þegar tekið er tillit til svokallaðs persónubundins kostnaðar, kostnaðar sem kemur til vegna tekjutaps vegna þess að það er dýrara að lifa ef þú býrð við örkuml vegna slyss og svo kostnaðar sem fellur beint á samfélagið, sjúkrahúsin og heilsugæsluna og reyndar með mjög miklum vikmörkum, var áætlaður einhvers staðar á bilinu 4-18 milljarðar á ári vegna slysa barna á aldrinum 0-18 ára á Íslandi. Þessi vikmörk eru reyndar mjög mikil en sannleikurinn er væntanlega einhvers staðar þarna á milli. Og jafnvel þó að sannleikurinn sé nálægt neðri mörkunum, fjórum milljörðum, þá er hann samt skelfilegur," segir Sigurður. Hann bendir á að meginástæðan fyrir því að við þurfum að fækka barnaslysum sé ekki fjárhagslegi kostnaðurinn heldur sá tollur sem angistin, sorgin og aðrar tilfinningar leggi á okkur þegar börnin okkar verði fyrir slysum.

Getum fækkað slysum í svipað horf og á Norðurlöndum

Hann telur að okkur ætti að takast að fækka slysum niður í svipað horf og er í löndunum í kringum okkur. "Ég held að enginn viti af hverju slys á börnum eru algengari hér, vafalítið eru það einhverjir félagslegir þættir sem við þurfum að skilja betur og taka á. Við vitum heilmikið um dreifingu slysa á Íslandi, litlu börnin verða fyrir slysum heima, eldri börnin verða fyrir íþróttaslysum og umferðarslysum. Svarið við þessu er kannski meiri samþætting í starfi þeirra sem vinna að þessu," segir Sigurður og bendir á að þar komi Slysaskrá Íslands inn í. Hann segir að þessi slysaskrá verði til þess að fá yfirlit yfir fjölda slysanna, hvað valdi þeim og svo framvegis, þannig að við getum þá frekar greint orsakirnar og beint spjótunum að þessum orsökum til þess að draga úr tíðninni.

Að sögn Sigurðar þarf einnig að draga þá saman sem vinna að forvörnum almennt í landinu. Þá sé hægt að samnýta hugmyndir. "Forvarnir eru kannski ekki óskaplega ofarlega í huga margra. Það er einblínt meira á það hvernig eigi að lækna sjúkdóm sem þegar er orðinn í staðinn fyrir að koma í veg fyrir hann. Þessu þarf að breyta, þannig að við viljum draga þá saman sem vinna að alls konar forvörnum, gegn slysum, áfengis- og vímuefnanotkun, tóbaksvörnum, geðrækt og fleira. Koma þessu fólki saman undir einn hatt og mynda forvarnarstöð," segir hann og telur að það ætti ekki að vera óyfirstíganlegt að koma barnaslysum í svipað horf og er á Norðurlöndunum.

Hann heldur því fram að 25 prósenta fækkun á næstu tíu árum sé mjög raunhæf, af því að við sjáum slysatölur sem séu 25-30% lægri í nálægum löndum og það sé í löndum þar sem þjóðfélagssamsetningin sé kannski ekkert svo ósvipuð og hér. "Við ættum kannski að vera enn betur sett vegna fámennisins, við eigum að eiga auðveldara með að koma skilaboðum og upplýsingum á framfæri. Það á að vera auðveldara fyrir okkur að kenna fólki og það á að vera auðveldara fyrir okkur að mæla árangur af því sem við erum að gera."

Sigurður segir að ef horft sé á barnaslysin verði að minnast á þátt foreldra, það séu þeir og aðrir aðstandendur sem beri ábyrgðina fyrst og fremst, ekki stjórnmálamenn, lögreglan eða heilbrigðiskerfið. Aftur á móti þurfi að hjálpa þeim að standa undir ábyrgðinni og það sé gert með því að veita þeim upplýsingar sem eru byggðar á einhverjum skynsamlegum rannsóknum. "Svo er auðvitað oft langt bil á milli þess að vita eitthvað og þess að hegðun breytist."