MAÐUR ÁN HÖFUNDAR

Langt inni í manninum: Lífið

og maðurinn ekki höfundur þess.

Enn standa kerúbarnir vörð við hliðið

og lífið er hulið loga hins sveipanda sverðs

sem rökkuraugu þola ekki að sjá.

Í myrkrinu slær maðurinn saman hugsunum

að gleðja sig við neistana

sem minna hann á eitthvað

sem hann man ekki lengur hvað var...

Djúpt inni í manninum: Veruleikinn

og maðurinn ekki íbúi hans.

Englaverkstjóri með hvínandi samvisku

stendur yfir honum og knýr

til að strita og yrkja jörð og huga,

brjóta niður og hlaða upp að nýju

orðum, hugmyndum, heimsveldum, ryki

og stynja: "Nei, það var ekki þetta..."

og brjóta allt niður á ný

Innst inni í manninum: Sannleikurinn

og maðurinn ekki kunningi hans.

Nöfnin og vörumerkin halda honum föngnum,

dáleiða hann af veggjunum og

dásyngja hann á torgunum: "Keyptu MIG ®

- án MÍN ® geturðu alls ekkert gert!""

Og prinsarnir tala hrífandi Kabárutfa

og stjörnurnar óma og ljóma. Nú rökkvar

um allan hinn kringlótta heim...

Hátt yfir manninum: Mannssmiðurinn

og bíður og þráir og fylgist með honum,

meðan maðurinn hrapar glóandi

órói niður himininn, dreginn

helþungri byrði sinni

mannsstyttunni gullslegnu

sjálfsmyndinni misheppnuðu:

"Hinn fullkomni eilífi

maður án höfundar"

(hvítur ísbjörn, 1995)

Ísak Harðarson tilgreinir vísun og skírskotun undir heiti ljóðsins til þess að auðvelda lesanda skilning svo að ekkert fari milli mála. Auk þess má nefna hér að einkunnarorð bókarinnar í heild eru sótt í smiðju Steinars Sigurjónssonar: "Ég held að innra með manninum sé einhver sem gerir allt betur en hann sjálfur" (Síngan Rí). Vísunin í Fyrstu Mósebók 3:23-24 lýtur að brottrekstri mannsins - og á einkum við fyrsta erindið: "Þá lét Drottinn Guð hann í burt fara úr aldingarðinum Eden til að yrkja jörðina, sem hann var tekinn af. Og hann rak manninn burt og setti kerúbana fyrir austan Edengarð og loga hins sveipanda sverðs til að geyma vegarins að lífsins tré." Málverk Kjarvals "Krítik", sem hafa ber í huga við lestur annars erindis, sýnir nakinn mann bisa við að lyfta stórum rétthyrndum steini og koma honum fyrir í óljósu umhverfi. Annarleg vera, ef til vill engill, horfir á.

Bygging þessa ljóðs er markviss og skýr, bæði inntak og form. Hvert erindi er níu línur og hefst á yfirlýsingu, fullyrðingu, sem síðan er skýrð nánar. Lykilorðin eru í þessum fullyrðingum: lífið, veruleikinn, sannleikurinn, og loks Mannssmiðurinn.

Innra með manninum er lífið sjálft, sem honum er gefið, en hann hefur hrakist frá kjarna þess og uppruna. Það er "hulið loga hins sveipanda sverðs" - sem gætir vegarins til baka að lífsins tré. Einkar haganleg og um leið átakanleg er myndhverfingin af manninum sem slær saman hugsunum sínum líkt og tinnu við stál en nær aðeins neistum sem duga honum ekki til minnis.

Í öðru erindi hefur maðurinn einnig hrakist burt úr veruleikanum, en strit hans við að "yrkja jörð og huga" skilar honum engu varanlegu. Allt er lagt að jöfnu: orðin, hugmyndirnar, heimsveldin, rykið. Honum er þó ljóst í "krítík" sinni að hann er ekki að gera hið rétta og verður sífellt að byrja á nýjan leik. Eða eins og segir í Prédikaranum 2:22-23: "Hvað fær þá maðurinn fyrir allt strit sitt og ástundun hjarta síns, er hann mæðist í undir sólinni? Því að allir dagar hans eru kvöl, og starf hans er armæða."

Í þriðja erindi þekkir maðurinn ekki sannleikann, því að hann er haldinn blekkingu þess hégóma sem felst í kaupæði og hlutasöfnun. Ekki veit ég glöggt hverjir prinsarnir eru (kannski einkavæddir einkavinir??) en þeir "tala hrífandi Kabárutfa" (afturábak), mæla allt öfugt. Og maðurinn lætur sér öfugmælin vel líka, meðan rökkur færist yfir "allan hinn kringlótta heim..." - enda rækilega afvegaleiddur frá braut sannleikans.

Loks kemur svo Mannssmiðurinn til sögunnar "sem bíður og þráir og fylgist með" manninum, upphaf sköpunarinnar. Hvort sem við kjósum að nefna það Guð eða eitthvað annað, þá er þetta upphaf sjálf sköpunin, sem fæddi af sér lífið, veruleikann og sannleikann. En maðurinn hrapar sem "glóandi órói niður himininn" í hinni endanlegu "gullslegnu" blekkingu sjálfsmyndar sinnar að hann sé "Hinn fullkomni eilífi / maður án höfundar".

Ísak Harðarson færist mikið í fang í þessu ljóði og setur fram eins konar nútíma "heimsósóma". Það sem mér finnst allra best við þetta ljóð er hin táknræna merking sem ég þykist sjá útfrá vísuninni í upphafi. Það er í raun maðurinn sem hefur rekið sjálfan sig út úr sjálfum sér, burt frá uppruna sínum, burt frá kjarna lífsins, burt frá tilveru veruleikans, burt frá einfaldleika sannleikans, og hrakið sjálfan sig inn í blindgötu eigin sjálfsblekkingar. Jóhann Jónsson orðaði þetta svo í kvæði sínu "Söknuður":

NJÖRÐUR P. NJARÐVÍK