Frjósemin einn af hornsteinum íslenskrar hrossaræktar

EIN mikilvægasta undirstaða allrar ræktunar er frjósemi. Með fallandi frjósemi dregur allan kraft úr ræktunarstarfi og því með réttu hægt að segja að frjósemin sé einn af hornsteinum ræktunarstarfs hverju nafni sem það nefnist. Allnokkuð er síðan hrossaræktarmenn fóru að minnast á mikilvægi þessa þáttar og hversu áríðandi væri að viðhalda góðri frjósemi innan íslenska hrossastofnsins. Víða um lönd mætti sjá hnignandi hrossastofna þar sem ein meginástæðan væri stöðugt minnkandi frjósemi.

Margir þættir ráða frjóseminni

Það eru margir þættir sem koma við sögu þegar frjósemi hrossa er metin. Eðli málsins samkvæmt beinast augu manna fyrst og fremst að stóðhestunum en að mati sérfræðinga þarf vissulega að huga að hryssunum einnig.

Hvað stóðhestana varðar eru það að sjalfsögðu sæðisgæðin þar sem litið er á sæðismagnið, fjölda sæðisfrumna og hreyfigetu þeirra. Þá skiptir eistnastærð máli, lögun þeirra og lega.

Stýrimaður í hverri girðingu

Atferlisþátturinn er einnig mikilvægur og þar er það áhugi stóðhestanna og hversu kröftugir þeir eru við að sinna hryssum. Þá getur verið mjög mismunandi hversu vel þeim gengur að finna réttu leiðina fyrir skaufann í leggöng hryssunnar. Dæmi er um það hérlendis að hátt dæmdur hestur hafi ekki fyljað lungan af þeim hryssum sem voru með honum í girðingu af því hann "hitti" svo sjaldan. Þetta segja sérfræðingar að sé vel þekkt úr heimi frjósemisfræðinnar og þessi "klaufaskapur hestsins" geti vel erfst til afkomenda hans. Það gæti orðið athyglivert ef galli sem þessi breiddist út ef hafa þyrfti "stýrimann" í hverri girðingu til að tryggja að allt fari rétta leið.

Stærð eistna mæld

En hvað hefur verið gert hér á landi til að sporna við ófrjósemi?

Sæði hefur verið skoðað í nokkrum fjölda hrossa í tengslum við starfsemi Sæðingastöðvarinnar í Gunnarsholti og vissulega hafa fengist ýmsar gagnlegar upplýsingar við ómskoðun hryssna víða um land þar sem fyrst og fremst er verið að athuga hvort þær séu fyljaðar.

Í landsmótinu á Vindheimamelum var í fyrsta sinn gerð markviss skoðun á eistum þeirra stóðhesta er þar komu fram. Þau mæld og lega þeirra metin. Þá var í tengslum við tilraunir með frystingu á sæði gerð athugun á áhrifum aukinnar lýsingar sæðisframleiðslu stóðhesta. Einnig var tekin með í þessa rannsókn fóðrun stóðhestanna.

Tímgunin færð frá náttúrunni

Sérfróðir vilja meina að stöðugt sé verið að færa tímgunina í hrossaræktinni meir og meir frá sínu náttúrulega umhverfi. Með því sé verið að breiða yfir hið raunverulega ástand í frjósemismálum. Dæmi eru um að stóðhestar sem skilað hafa lélegri frjósemi séu því sem næst í gjörgæslu og þeir fylji "handvirkt" eins og einn viðmælenda orðaði það. Fjölda hryssna sem hafa einhver vandamál með fyljun er hjálpað meðal annars með sæðingum.

Versti skaðinn gerist þegar hæfileikamikil og vel gerð hross reynast ófrjósöm. Einn sérfræðingurinn sem rætt var við sagði að eitt stærsta meinið væri að reiðhestshæfileikar hrossa og atgervi þeirra væri mun framar á forgangslistanum en frjósemin. Það virðist því sem áhyggjur manna af ófrjósemi risti ekki mjög djúpt því þegar kemur að peningahliðinni er þeim áhyggjum oftar en ekki ýtt til hliðar fyrir skjótfenginn gróða.

Þá hefur opinber umræða um ófrjósemi verið hálfgert tabú og stóðhestseigendur gjarnan viljað fá að vera í friði með sín ófrjósemivandmál.

Mörg kunn nöfn tengd ófrjósemi

Margir kunnir stóðhestar hafa verið þekktir að ófrjósemi um lengri og skemmri tíma og er þar líklega frægastur Ófeigur frá Flugumýri sem er skyldleikaræktaður hestur, undan alsystkinum án þess að hér sé verið að fullyrða að það sé ástæðan. Þá hafa nokkrir synir hans einnig fengið þennan stimpil á sig og má þar nefna Reyk frá Hoftúni og Geysi frá Gerðum. Nýjasta dæmið er svo Hegri frá Glæsibæ sem brást algerlega nýjum eigendum sínum en hann fyljaði enga hryssu eftir því sem næst verður komist á þessu ári. Afkomandi Ófeigs, Töfri frá Kjartansstöðum, hefur einnig átt erfitt uppdráttar með afköst í fyljun. Einn sérfræðinganna sem rætt var við sagði alltaf erfitt að sanna til fullnustu ófrjósemi í hestum en þó væri ekki um að villast að eitthvað væri að þegar hestar væru að skila lélegum afköstum árum saman.

Baldur frá Bakka var að heita má ófrjór síðustu árin sem hann var hér á landi og erfiðlega gekk oft með Höfða-Gust frá Sauðárkróki. Einnig hafa ýmsir viljað bendla Hrafn frá Holtsmúla við ófrjósemi og sömuleiðis einhverja af hans afkomendum. Fjöldi stóðhesta hefur einnig lent í tímabundum hremmingum þar sem frjósemi þeirra hefur dottið niður en þeir síðan náð sér aftur. Aðalvandamálið hér á landi er fyrst og fremst þekkingarleysi á orsökum ófrjósemi. Eins og að ofan getur geta ástæður verið margvíslegar og því erfitt að finna út hvað hamlar í hverju tilviki. Þetta hefur meðal annars leitt það af sér að ekki er hátt talað um hvaða hesta um ræðir hverju sinni.

Að byrgja brunninn áður en...

Ágúst Sigurðsson hrossaræktarráðunautur telur að frjósemi íslenska hrossastofnsins sé góð eins og er en hann tekur hiklaust undir að betra sé að huga alvarlega að þessum málum áður en í vandræði er komið. Hann er sammála þeim sérfræðingum sem hér er vitnað í um að þörf sé á margskonar rannsóknum og upplýsingaöflun.

Að síðustu er vert að vitna í ummæli prófessors Hans Merkt frá Þýskalandi sem flutti fyrirlestur hér á landi fyrir nokkrum árum um frjósemi hrossa þar sem hann hvatti íslenska hrossaræktarmenn til að taka á frjósemismálunum áður en það yrði vandamál því þá væri erfiðara um vik að laga það sem aflaga hefur farið.