SIGURÐUR L. TÓMASSON

Sigurður, móðurbróðir minn, er horfinn á braut eftir langa og farsæla ævi. Það var siður Sigurðar að bera lof á menn að þeim viðstöddum sem er mun vænlegra en að bíða með það til minningargreinaskrifa. Þegar Sigurður varð 85 ára gamall gafst mér tækifæri til að tjá honum í eigin persónu megnið af því sem hér er sett á blað.

Sigurður var að mörgu leyti á undan sinni samtíð, sérstaklega í því rótgróna bændasamfélagi sem hann var fæddur inn í. Hann tók virkan þátt í starfi Ungmannafélags Hrunamanna og var ritari félagsins um árabil. Sigurður var listaskrifari og bera gamlar fundargerðir félagsins og ársskýrslur listfengi hans fagurt vitni. Sigurður tók virkan þátt í leiklistarstarfsemi og lá afar vel fyrir honum að fara með gamanhlutverk. Hann sá einnig um leiktjaldamálun en þar komu listrænir hæfileikar hans líka að góðu gagni. Sigurður fór lengi með stærsta hlutverkið á jólatrésskemmtunum á Flúðum.

Sem dæmi um framsýni Sigurðar má nefna að hann stundaði hænsnarækt á yngri árum og stofnaði árið 1955 fyrstu verslun í Hrunamannahreppi sem hann rak nokkur ár í húsi sem Sveinn bróðir hans hafði byggt á Laxárbakka.

Um 1944 reisti hlutafélagið Gróður eina af fyrstu garðyrkjustöðum á landinu á Grafarbakka og gerist Sigurður þegar starfsmaður hennar. Fljótlega keypti hann gróðrarstöðina og hóf umfangsmikla gróðurhúsa- og útirækt.

Um 1950 stofnaði Sigurður nýbýlið Hverabakka úr landi Grafarbakka II og reisti sér íbúðarhús. Hann teiknaði húsið sjálfur og var það mörgu leyti frábrugðið íbúðarhúsum sem reist voru í sveitum um það leyti. Hátt var til lofts, stórir gluggar og stórar stofur. Svava Sveinbjarnardóttir kom til Sigurðar sem ráðskona vorið 1952 og gengu þau í hjónaband 23. apríl 1953. Bróðir Svövu, séra Sveinbjörn heitinn Sveinbjörnsson, var prestur í Hruna í yfir 40 ár og var mikill samgangur á milli heimilanna.

Sigurður hafði mikinn metnað fyrir hönd dætra sinna og þótti sjálfsagt að þær gengju menntaveginn sem var ekki orðið mjög algengt í sveitum á þeim tíma. Hann ók þeim t.d. öllum á Land-Rovernum til náms að Skógum í heimasveit Svövu. Þau hjónin studdu vel við bakið á dætrum sínum alla tíð og hefur uppskeran verið í samræmi við það. Þær lögðu allrar fyrir sig uppeldismenntun, Anna er leikskólakennari og þær Þóra og Sjöfn grunnskólakennarar. Barnabörnin eru orðin tíu og á síðasta ári fæddist fyrsta barnabarnabarnið. Sjöfn yngsta dóttir þeirra og Þorleifur maður hennar tóku upp merki Sigurðar og reka þau myndarlega garðyrkjustöð á Hverabakka. Anna og Þóra og fjölskyldur þeirra búa í Reykjavík en hafa alltaf átt traustar rætur heima á Hverabakka.

Sigurður var garðyrkjumaður af lífi og sál. Gaman var að sjá til hans á skyrtunni í hellirigningu eftir langan þurrkakafla á vorin við að bera áburð á kálgarðana. Þá naut hann þess að blotna eins og gróðurinn. Garðyrkjan á Hverabakka krafðist oft mikils mannafla og fjöldi unglinga starfaði þar á sumrin. Það var gott að vinna á Hverabakka, unglingarnir hvattir áfram með miklu hrósi og engin smámunasemi þótt eitthvað færi úrskeiðis. Á uppskerudögum var oft glatt á hjalla og handagangur í öskjunni þegar koma þurfti mörgum tonnum af káli og öðru grænmeti á markað. Sigurður notaði oft orðatiltækið "sjaldan stendur liðsmaður lengi hjá" þegar honum fannst vinnufólkið taka rösklega til hendinni. Viðurgjörningur hjá Svövu var einnig eins og best varð á kosið. Margt þessa vinnufólks tengdist heimilisfólki ævarandi vináttuböndum.

Nokkuð var um að fólk falaðist eftir grænmeti hjá Sigurði heima en það var sjaldnast til þægindaauka í miðri uppskeru. Eftir að hafa valið besta grænmetið vigtaði hann það afar ríflega kaupandanum í hag, sló síðan helming af heildsöluverði, jafnaði svo töluna sér í óhag og gaf kaupandanum loks góðan kaupbæti. Margir vildu því eiga viðskipti við Sigurð.

Innandyra á Hverabakka var gjarnan mikið blómskrúð og einkennisplanta heimilisins var lengi risastórt pálmatré sem setti suðrænan blæ á heimilið. Sigurður ræktaði mjög stóran og vel skipulagðan trjágarð í kringum húsið. Garðinn prýddi gjarnan fjöldi fjölærra jurta og sumarblóma sem Sigurður ræktaði sjálfur. Í trjálundi í garðinum kom hann fyrir bekk og hafði mikla ánægju af að spjalla þar við gesti sína í laufskrúðinu. Aldrei fannst honum of mikið komið af trjám í kringum sig.

Sigurður lagði óvenju mikið upp úr að fegra og skreyta heimilið. Hafði gaman af fallegum munum og málverkum og safnaði bókum. Sérstaklega naut hann sín við undirbúning jólanna. Minnisstæðar eru jólaskreytingar sem hann bjó til. Einnig málaði hann jólamyndir en fyrir kom að hann seldi slíkar myndir í Kaupfélaginu á Selfossi. Reyndar var Sigurður alla tíð sjálfstæðismaður og átti viðskipti við Kaupfélagið Höfn.

Á Hverabakka hefur alla tíð verið afar gestkvæmt og þau Sigurður og Svava vinamörg. Hjónin voru samhent í því að taka vel á móti gestum. Sigurður veitti vel í drykk og Svava í mat og oft var tekið lagið. Sigurður gat sungið bassa við öll nánast öll lög, jafnvel popp og önnur dægurlög. Einn var sá eiginleiki Sigurðar að hann átti afar auðvelt með að hrósa fólki. Hólinu kom Sigurður til skila á þann einstaka hátt að útilokað var að líta á það sem uppgerð, smjaður eða oflof. Flestir fóru því frá Hverabakka glaðari og bjartsýnni en þegar þeir komu og konurnar yngdust upp. Auk fjölda vina og kunningja vöndu komu sína að Hverabakka flestir þeir læknar, prestar, þingmenn, skólastjórar og aðrir fyrirmenn sem í sveitinni störfuðu um skemmri eða lengri tíma. Við þetta fólk kom Sigurður fram sem sannur heimsborgari. Hann hafði alla tíð gaman af því að eiga vín og veita vín, svo sem verið hafði um Tómas föður hans, en fór hóflega með sjálfur og var raunar bindindismaður á vín og tóbak fram á fertugsaldur.

Sigurður hélt oft skemmtilegar tækifærisræður og gat verið afar orðheppinn. Ýmis skemmtileg tilsvör hans munu lifa áfram í minningu þeirra sem hann þekktu. Sem dæmi um kímni Sigurðar má nefna að eitt sinn er tveir löglærðir kunningjar mínir voru við uppskerustörf á akri móður minnar kom Sigurður bróðir hennar þar að og sagði stundarhátt: "Hvernig hefur þú ráð á að hafa þrjá lögfræðinga í vinnu við að skera upp kál, Sigga?"

Sigurður var alla tíð afar heimakær. Hann hafði meira gaman af því að taka á móti gestum en að sækja aðra heim. Þegar hann taldi sig hafa dvalið nægjanlega lengi sagði hann oft: "Gestir geta nú stundum verið þreytandi," og fór við svo búið. Þó hafði hann afar gaman af því að ferðast og sækja veislur og mannfagnaði. Sigurður kom nær daglega á bernskuheimili mitt á leiðinni í eða úr gróðurhúsunum og fékk sér kaffibolla. Það er mér í fersku minni þegar hann sagði Þóru móður sinni og öðru heimilisfólki ferðasögur sínar og fjálglegar lýsingar á höfðinglegum móttökum. Magnúsi föður mínum og Sigurði varð vel til vina og þótt nábýlið væri mikið milli Grafarbakka og Hverabakka bar aldrei skugga á í samskiptum milli bæjanna.

Í jarðskjálftunum á Suðurlandi á þjóðhátíðardaginn árið 2000 skemmdist íbúðarhúsið á Hverabakka mjög illa. Hjónin festu þar vart yndi eftir það og var það Sigurði mikið kappsmál að byggja nýtt hús. Fyrir tilstilli Jakobs tengdasonar hans var þeim hjónum reist nýtt, bjart og fallegt hús sunnan gamla hússins og fluttu þau inn síðsumars 2001. Sigurður undi hag sínum afar vel í nýja húsinu og naut vel sumarblíðunnar og útsýnisins þaðan síðastliðið sumar.

Sigurður var alla tíð harðduglegur og slakaði lítið á í vinnu fyrr en hann var kominn yfir áttrætt. Hann var síungur í anda og lengi vel kom hann ekki nálægt neinu sem kallaðist tómstundastarf aldraðra. Taldi slíkt ekki vera nema fyrir gamalmenni þótt þar hafi starfað að kappi fólk sem var 10-15 árum yngra en hann. Allra síðustu árin fór heilsan að bila en hann hélt þó fullum andlegum kröftum og fylgdist vel með fram á síðasta dag. Æðruleysi hans í alvarlegum veikindum síðustu vikur var einstakt og stutt í gamansemina við starfsfólk Sjúkrahúss Suðurlands sem annaðist hann af kostgæfni síðustu sjö vikurnar.

Ég kveð Sigurð frænda minn með söknuði.

Sigurður var einn af frumkvöðlum í garðyrkju á Íslandi. Hann var fagurkeri og byggði sér veglegt einbýlishús áður en hann gifti sig. Hús þetta þótti framúrstefnulegt og óvenjulegt og hann skreytti það að innan eftir eigin höfði með fallegu grjóti, speglum, blómum og ljósum þvert á skoðanir manna um hýbýlaskreytingar í þá daga.

Sigurður var svo lánsamur að kynnast konu sinni, Svövu Sveinbjarnardóttur, þegar hann var kominn á fertugsaldurinn og eignuðust þau þrjár fallegar dætur. Urðu við það miklar breytingar á högum einyrkjans að Hverabakka. Þau hjón voru samhent og framúrskarandi gestrisin og vinsæl. Fáar helgar man ég þar án gesta. Siggi var mikill gleðimaður og fátt þótti honum skemmtilegra en að eiga góða stund með vinum sínum og fá sér örlítið í glas.

Allir sem kynntust Sigga löðuðust að hlýju hans og skemmtilegheitum því hann sá alltaf það besta í hverjum manni og hafði lag á að laða það fram. Einhver hafði orð á því að hann kæmi reglulega á Hverabakka til að fá betra sjálfstraust.

Jólin voru skemmtilegur tími á Hverabakka og mögnuð stemmning því Siggi lagði mikla alúð við jólaskrautið og bjó til margslungnar kertaskreytingar úr gipsi og trjábútum.

Siggi var mikill söngmaður og söng í mörgum kórum, m.a. í kirkjukórnum í Hruna. Auk þess söng hann gamanvísur í áraraðir á hjónaskemmtunum á Flúðum.

Siggi var góður og hlýr faðir og ekki síðri afi og voru barnabörnin honum afar kær og lá við að hann treysti okkur foreldrunum tæplega fyrir þeim því hann hringdi iðulega áður en hann fór að sofa til að athuga hvort börnin væru öll heima og hvort þau hefðu ekki örugglega fengið nóg að borða.

Nú þegar komið er að leiðarlokum hjá Sigurði fyllist ég þakklæti fyrir þann tíma sem ég átti með honum og kveð hann sáttur eins og hann kvaddi sáttur við Guð og menn í þeirri vissu að hann verði áfram ávallt hluti af sjálfum mér.

Þeir eru ekki auðfundnir jafnyndislegir og góðir menn eins og hann afi minn var.

Hann var þekktur fyrir hjartagæsku, góðan húmor, dugnað og síðast en ekki síst mikla gestrisni en allt frá því að ég man eftir mér heima hjá afa og ömmu var þar mikið um gestagang enda vissi fólk alltaf hverju það átti von á. Afi var nefnilega þekktur fyrir að veita vel í drykk á meðan amma bar á borð dýrindiskræsingar og oft mætti halda að kóngafólk væri í heimsókn þótt ekki væri nema sveitarómaginn á ferð.

Afi var dugmaður mikill og vann í görðunum fram yfir áttrætt og sló þar mörgum yngri manninum við. Ég var einn þeirra fáu sem varð þess heiðurs aðnjótandi að fá að vinna með afa síðustu sumrin hans í garðyrkjunni, en ég lærði mikið af honum enda maður sem hlustað var á og borin virðing fyrir. Á síðustu árum hans fór heilsunni hægt hrakandi en það varð þó ekki til þess að stöðva hann í að byggja sér og ömmu nýtt og fallegt hús með hjálp góðra manna. Afi hafði gaman af því að fylgjast með framkvæmdum nýja hússins og kom oft með góðar tillögur um eitthvað sem mátti breyta. Ein er mér þó minnisstæðust. Þegar gamla manninum fannst vanta glugga á syðri gafl hússins voru menn fljótir að kippa því í liðinn og saga út fyrir nýjum glugga. Nýja húsið var honum mjög kært og leið honum vel í því. Þó líkaminn hafi gefið sig var andlega hliðin ávallt sterk og stutt í grínið eins og þegar við komum að heimsækja hann um daginn á sjúkrahúsið. Þá var verið að gefa honum einhvern vökva og sagði hann við hjúkrunarfræðinginn að það væri nú skemmtilegra ef þetta væri koníak.

Við fráfall þitt hefur myndast stórt skarð sem verður vandfyllt. Afi minn, þakka þér fyrir allar þær góðu stundir sem við áttum saman, þótt auðvitað hefðu þær mátt vera fleiri. Guð geymi þig og varðveiti á nýjum og fallegum stað. Elsku amma mín, megi guð styrkja þig við þennan mikla missi.

Við þökkum fyrir allar þær stundir sem við áttum í samfylgd með þér. Guð blessi minningu þína.

Það eru margar dýrmætar minningar sem við eigum um þig og það voru forréttindi að eiga þig sem afa. Guð styrki ömmu og okkur í sorginni.