Kröfur háskólans og hins hagnýta mætast

"ÞAÐ er nýtt viðfangsefni á Íslandi að kenna opinbera stjórnsýslu og ræða eðli hennar, vanda og sérstöðu," segir Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor í stjórnmálafræði og formaður stjórnar stofnunarinnar.

"Fyrir einum til tveimur áratugum var hér lítil umræða um opinbera stjórnsýslu og litlar sem engar rannsóknir voru gerðar á því sviði. Undanfarin ár höfum við orðið vör við gríðarlega aukinn áhuga á þessu sviði sem meðal annars hefur birst í námskeiðahaldi, aukinni umræðu og rannsóknum. Stjórnmálafræðiskor hefur verið að þróa nám á þessu sviði undanfarin ár og byrjaði fyrir tveim árum með MPA-nám (Master of Public Administration). Höfum við verið að læra af þeirri reynslu. Nú þegar Stofnun stjórnsýslu og stjórnmála er orðin að veruleika er henni ætlað að standa að þessu námi með rausnarlegri hætti en áður. Þannig að MPA-námið sem við erum að bjóða upp á haustið 2003 er að mörgu leyti nýtt nám. Höfum við endurskoðað nánast öll námskeið sem við höfum verið að bjóða upp á og aukið framboð á þeim og haft um það samráð við fjölda einstaklinga í ráðuneytum, stofnunum, fyrirtækjum og hjá Reykjavíkurborg."

Samfélag fagfólks og áhugafólks um stjórnmál og stjórnsýslu

"Við erum ekki aðeins að bjóða upp á MPA-nám heldur er um leið verið að skapa samfélag þeirra sem eru að vinna í opinberri stjórnsýslu og eru að rannsaka hana eða hafa áhuga á málefnum hennar," segir Margrét S. Björnsdóttir, forstöðumaður stofnunarinnar. "Sem lið í því höfum við að markmiði að efla tengsl fræðasamfélagsins við forystumenn í þjóðlífinu. Í vikunni var fullt út úr dyrum hjá okkur þegar forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, hélt fund með nemum í stjórnmálafræði.

Einnig hyggjumst við standa fyrir opnum fundum og málstofum á misserinu með erlendum og íslenskum fræðimönnum og stjórnmálamönnum. Í nokkrum tilfellum er þetta gert í samstarfi við sendiráð erlendra ríkja hér á landi, að þessu sinnni það bandaríska, breska, sænska og norska. Einn fyrirlestur var í síðustu viku þar sem rætt var um Bandaríkin og hugsanlega árás á Írak. Fyrirlesari var Mike Corgan, stjórnmálafræðingur og prófessor í alþjóðastjórnmálum við Boston University, og umræðustjóri Steingrímur Sigurgeirsson hjá Morgunblaðinu.

Þá höfum við verið í samstarfi við Þróunarsvið Reykjavíkurborgar með morgunfundi sem þau kalla Borgin í bítið, þar sem rætt er um samfélagsmál í víðum skilningi. Í febrúar verður fyrirlestur á okkar vegum þar sem Anna Lindh, utanríkisráðherra Svía, sem verður hér í opinberri heimsókn, mun ræða um reynslu Svía af aðild að Evrópusambandinu. Annar fundur verður um áhrif Evrópusamvinnunnar á íslenska og norræna stjórnsýslu,í mars verður fundur um þjóðernishyggju og Evrópusambandið og í apríl verður opinn fundur um þróun stjórnmálaþátttöku almennings. Sá fundur ber yfirskriftina "Are politics becoming a spectator sport?" Eða eins og þetta gæti útlagst á íslensku: Eru stjórnmál að verða áhorfendaíþrótt? Þetta eru aðeins nokkur dæmi um hvað er á döfinni á þessu sviði því dagskráin er í stöðugri þróun.

Þá er vert að geta þess að við höfum stofnsett Fræðslu- og ráðgjafarráð sem bakhjarl fyrir stjórn stofnunarinnar. Þessi öflugi hópur, sem í eru tólf manns, fundaði í fyrsta skipti nú í vikunni."

Námið þverfaglegt

Gunnar Helgi segir meginástæðuna fyrir því að Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála var sett á laggirnar sé að koma til móts við þörf fyrir fræðslu sem geri starfsmönnum á þessu sviði kleift að takast á við aukna ábyrgð og flóknara starfsumhverfi, þá ekki síst lagalega og rekstrarlega. Lýsir hann MPA-náminu og segir það skiptast í kjarnanámskeið og valnámskeið. Í kjarnanum verði farið í grundvallaratriði stjórnsýslufræðanna og opinberrar stjórnsýslu á Íslandi. Sjónarhornið verði þverfaglegt. Viðfangsefnið auk stjórnsýslufræðanna verði skoðað frá sjónarhorni hagfræði, lögfræði og kenninga um skipulagsheildir.

Muni kennarar úr öðrum deildum HÍ kenna við deildina. Auk þess sem samstarf verði við viðskiptadeild um námskeiðahald. Einnig skipti tengingin við lagadeildina miklu máli.

Stefnt er að því að bjóða upp á valnámskeið á mörgum sviðum, þar á meðal um stjórnun í heilbrigðisþjónustu, menningarstjórnun, almannatengslum og fleira. "Í stuttu máli má segja að fólk læri hvað sé sérstakt við opinbera geirann, hvernig lagaumhverfi hans er háttað, hvers vegna rekstur hans er öðruvísi en í einkageiranum og hvað nálægðin við hið pólitíska vald þýðir."

"Eitt af því sem mér finnst skipta máli þegar verið er að tala um stjórnsýslustörf og hvers þau krefjast er að starfsmaðurinn geti komið fram á margvíslegum vettvangi: Hann eigi gott með að umgangast samstarfsfólk sitt, borgarana og stjórnmálmenn. Að hann geti tjáð sig af sæmilegu öryggi bæði í ræðu og riti," segir Helga Jónsdóttir borgarritari. "Þetta hefur verið skilgreind krafa í auglýsingum okkar þegar við höfum verið að leita að starfsfólki í stjórnunarstörf hin síðari ár. Kennarar í stjórnsýslufræðum munu flétta þennan þátt inn í námið í staðinn fyrir að vera með sérstök námskeið."

Skortur á rannsóknum á opinberri stjórnsýslu

"Flest þau lönd sem við berum okkur saman við eru með öfluga skóla eða háskóladeildir sem fást við þessi viðfangsefni," segir Margrét.

"Hér á landi höfum við ekki sömu hefð fyrir hvorki námi né rannsóknum á þessu sviði."

"Við sem störfum innan stjórnsýslunnar höfum skynjað mjög sterkt að það er orðið hluti af starfsmannastefnu opinberra aðila, að minnsta kosti hjá Reykjavíkurborg, að fólk þurfi á símenntun að halda og það eigi kost á að fylgjast með því sem er að gerast nýtt á því sviði," segir Helga "Það má ekki gleyma því þegar við erum að tala um opinbera geirann á Íslandi að hann er geysilega stór. Við erum þar af leiðandi að fara með mikla fjármuni og fyrir skattborgarana hlýtur það að skipta miklu máli að við séum þess umkomin að sinna stjórnun og öðrum verkefnum sem lúta að þjónustu okkar með sem allra skilvirkasta og besta hætti. Þess vegna var það fagnaðarefni fyrir Reykjavíkurborg að geta tekið þátt í Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála og tengjast háskólanum með þeim hætti. Við teljum að í gegnum stofnunina getum við haft áhrif á að hér sé rannsakað það sem skiptir okkur máli. Það hefur verið mikill skortur á athugunum á sveitarstjórnarstiginu. Stjórnsýsla sem lýtur að verkefnum ríkisins er meira rannsökuð. Við höfum líka tækifæri til að koma á framfæri þeirri reynslu sem við höfum hjá Reykjavíkurborg."

Mikill áhugi á náminu

Margrét tekur fram að hún hafi kynnt stofnunina allvíða að undanförnu og fundið fyrir miklum áhuga á MPA-náminu. Segir hún námið henta fólki sem hefur lokið fyrstu gráðu í ólíkum háskólagreinum. "Miðað er við að nemendur ljúki náminu á einu og hálfu til tveimur árum, þótt sá tími geti verið styttri eða lengri eftir atvikum.

Kennslan mun einkum fara fram á morgnana milli klukkan 8-10 svo að fólk sem er útivinnandi geti stundað námið.

Ég vil vekja athygli á að við erum að byggja starfsemina upp í samstarfi við fjölda aðila í samfélaginu. Ekki aðeins Reykjavíkurborg og Landspítalann sem stóðu með okkur að stofnuninni heldur fjölda annarra aðila sem munu leggja okkur lið."

"Kosturinn við þetta nám er að að baki námsframboðinu býr athugun á þörfum viðskiptavinanna," segir Helga. "Til dæmi hefur Margrét átt samstarf við starfsmenn Reykjavíkurborgar um hvernig þeir vilja sjá nám í stjórnun og stjórnsýslu sveitarfélaga. Nám er nú orðið miklu samþættaðra en þegar ég var í háskólanum."

Nýta sér starfsaðferðir einkageirans

-Munu fyrirtæki í einkageiranum koma á einhvern hátt inn í kennsluna?

"Við höfum fyrst og fremst samband við aðila í opinberum stofnunum, hvað sem síðar verður, en höfum þó leitað til fyrirtækja á sviði upplýsingatækni eða rafrænnar stjórnsýslu, svo sem Hugvits. Það sem hefur verið að gerast í opinberri stjórnsýslu er að hún hefur verið að tileinka sér hugsunarhátt og vinnubrögð einkageirans," segir Gunnar Helgi.

"Ágætis dæmi um þetta er eitt af níu endurmenntunarnámskeiðunum sem við munum bjóða á þessu misseri í samstarfi við Endurmenntun háskólans, en það er þróað af starfsmönnum SKÝRR, Reykjavíkurborgar og fjármálaráðuneytisins. Þar er verið að kynna notkun samhæfðs árangursmats eða "Balanced Score Card," hjá opinberum aðilum, en það er tiltölulega ný stjórnunar- og stefnumótunaraðferð úr einkageiranum, sem er í þróun í opinberum rekstri meðal annars hjá Reykjavíkurborg og Tollstjóraembættinu, en hjá því síðastnefnda er þetta tilraunaverkefni á vegum fjármálaráðuneytisins."

"Það má líka geta þess að á mínum vettvangi sem er Reykjavíkurborg þurfa stjórnendur og starfsmenn stofnana að kunna að vinna áætlanir, ekki bara fjárhagsáætlanir heldur einnig starfsáætlanir, þar sem gerð er grein fyrir hvaða verkefnum á að sinna fyrir þá fjármuni sem eru til ráðstöfunar," segir Helga.

-Er eitthvað sérstakt við MPA-námið hér sem sambærilegir skólar erlendis bjóða ekki upp á?

"Við bjóðum upp á þekkingu á íslenskri stjórnsýslu og aðstæðum hér, til dæmis þeim lögum og reglum sem hér gilda, sem erlendir skólar gera ekki. Það er gott að fólk sæki stjórnsýslunám til annarra landa og í því felst eðlilegur og heilbrigður margbreytileiki en nemendur verða að gera sér grein fyrir því að þeir fara á mis við tengslin við íslensku stjórnsýsluna, en þess má geta að við höfum verið að vinna að því að gera nemendum kleift að taka hluta af náminu erlendis," segir Gunnar Helgi.

Unnið að útgáfu fræðirita

Gunnar Helgi segir rannsóknir ekki meginverkefni stofnunarinnar, að minnsta kosti ekki fyrst um sinn. "Við höfum þó metnað í þá veru.Við erum með verkefni í gangi í samstarfi við Reykjavíkurborg, Hugvit og IMG Gallup sem gengur út á nýtingu upplýsingatækni í þágu íbúalýðræðis og betri stjórnsýslu fyrir borgarana.

Við höfum líka áhuga á að stuðla að útgáfu kennslurita og uppsláttarrita á þessu sviði. Með stuðningi Helgu Jónsdóttur borgarritara er unnið að undirbúningi rits um helstu lög og reglugerðir sem lúta að sveitarstjórnarstiginu. Ritstjóri verður Páll Hreinsson, prófessor og stjórnarmaður í stofnuninni. Síðar er áformað að vinna í samstarfi við Pál að útgáfu rits um helstu lög og reglugerðir sem lúta að opinberri starfsemi. Í vor mun Páll taka saman ítarlegt uppsláttarrit um framkvæmdaleyfi sem kemur út í tengslum við endurmenntunarnámskeið sem hann heldur um sama efni.

Einnig er verið að vinna að undirbúningi veftímarits með fræðilegum greinum um stjórnmálafræði og stjórnsýslufræði. Tímaritið verður væntanlega gefið út í samstarfi við Félag stjórnmálafræðinga og er áætlað upphaf haustið 2003.

Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála verður því lifandi vettvangur þar sem koma fram kröfur hins hagnýta umhverfis og þekking og ný hugmyndafræði háskólasamfélagsins."