Verdi var mikill aðdáandi Shakespeares

MACBETH - eða skoska leikritið sem vegna hjátrúar má ekki nefna með nafni, að minnsta kosti í leikhúsi - er án efa eitt þekktasta og vinsælasta leikrit Williams Shakespeares. Þrátt fyrir að óperan sem Giuseppe Verdi samdi eftir leikritinu skipi ekki sama sess meðal verka hans, þykir hún engu að síður ein af stærri óperum tónlistarsögunnar og er reglulega á fjölum helstu óperuhúsa heims.

Íslenska óperan ræðst nú til atlögu við þetta stóra verkefni, með þátttöku um fimmtíu söngvara. Þetta er í fyrsta sinn sem Macbeth er færður á svið hinnar íslensku óperu, en þetta er 45. verkefni Íslensku óperunnar.

Leikstjórinn, Jamie Hayes, kemur nú öðru sinni til starfa við Íslensku óperuna, en árið 2001 leikstýrði hann La Bohéme með Ólafi Kjartani Sigurðarsyni, Macbeth kvöldsins, og Bergþóri Pálssyni í aðalhlutverkum. Þetta er í fyrsta sinn sem hann tekst á við Macbeth í óperuformi og segir hann að sér lítist vel á. "Verdi var mikill aðdáandi Shakespeares. Macbeth er skrifuð frekar snemma á ferli hans, á undan flestum vinsælustu óperum hans, eins og La Traviata og Rigoletto. Í lok ferils síns skrifaði hann tvær aðrar óperur eftir leikritum Shakespeares, Ótelló og Falstaff. En Macbeth ber það með sér að vera skrifuð af yngri manni en hinar - þó Verdi hafi verið um fertugt þegar hann skrifaði hana - hún er mjög lífleg, eins konar Indiana Jones útgáfa af Shakespeare," segir leikstjórinn. Hann segir tónlistina alveg lausa við viðkvæmni og bætir því við að Verdi hafi gefið brassbandi sérstakt vægi í henni, vegna vinsælda slíkra banda um miðja 19. öldina, en Macbeth var frumsýnd í Flórens árið 1874. "Manni vill stundum bregða í brún þegar brassbandið hljómar. Það virkar ef til vill dálítið eins og að setja lag með Björk inn í óperu nú til dags!"

Aðalhlutverkin þrjú

Verdi hélt sig að mestu leyti við leikrit Shakespeares við gerð óperu sinnar, en í óperunni má þó greina að Lafði Macbeth hefur fengið talsvert meira vægi á kostnað Macbeths sjálfs. "Um miðja 19. öldina snerust óperur fyrst og fremst um sópranhlutverkið, sem skýrir kannski þessa ákvörðun Verdis," útskýrir Hayes. "Lafðin er hið raunverulega illa afl í óperunni, það heyrir maður um leið og hennar stef hefst. Macbeth er í raun einungis gerður að fórnarlambi aðstæðna - og illrar eiginkonu. Oft á tíðum vorkennir maður honum hreinlega."

Að sögn Hayes sagði Verdi sjálfur að um þrjú stór hlutverk væri að ræða í óperunni Macbeth: Macbeth, Lafði Macbeth og kvennakórinn eða Nornirnar. Nornirnar fá mikið vægi í uppfærslu Hayes og nokkrar þeirra eru á sviðinu mestalla sýninguna. "Það kemur skýrt fram í texta Shakespeares að lafði Macbeth er að ákalla hið illa og selja því sál sína - nokkuð í anda Fást. Til þess að draga það fram ákvað ég því að hafa sex af nornunum sem einskonar fylgiskonur hennar, sem hún einungis sér. Á endanum verður hún geðveik og deyr, og það eru í raun þær sem drepa hana, í skiptum fyrir konungdóminn sem þær veittu henni og manni hennar."

Óreiðan í sögunni af Macbeth

Heiðurinn af hönnun leikmyndar á hinn breski Will Bowen. Eins og margt í leikmyndinni gefur til kynna, stundaði Bowen doktorsnám í stærðfræði við Oxford-háskóla. Útlit leikmyndarinnar er byggt að nokkru leyti á óreiðukenningu stærðfræðinnar og segir Hayes það eiga ákaflega vel við söguna af Macbeth. "Óreiðukenningin snýst um það að hvaða lítill hlutur sem er geti hrundið af stað mikilli atburðarás - sé fiðrildi drepið, geti heimurinn farist. Á vissan hátt orsaka nornirnar samskonar óreiðu í Macbeth - það litla sem þær segja honum orsakar borgarstyrjöld milli Englands og Skotlands og mörg morð. Í byrjun litum við einungis til óreiðukenningarinnar sem útgangspunkts, en hún endaði á því að verða lykilatriði í hönnun sviðsmyndarinnar."

Á sama hátt og leikmyndin er óhlutbundin og framúrstefnuleg, eru búningarnir tímalausir en um leið nútímalegir. Hin lettneska Kristine Pasternaka hefur hannað þá og er leður, málmur og einföld litasamsetning af svörtu, hvítu, silfruðu og rauðu áberandi. "Shakespeare var í raun ekki að skrifa um 11. aldar Skotland - að baki skrifum hans lá lýsing á pólitísku ástandi Englands hans tíma - og sagan á við hvenær sem er. Því fannst okkur henta best að búningarnir hefðu ekki vísun í ákveðinn tíma, fyrr né síðar, né ákveðinn stað. Í raun er umhverfið sem birtist á sviðinu líkast því að hafa orðið fyrir stórri sprengingu, og búningarnir bera það með sér að notast sé við það sem eftir er, eftir slíkan atburð," útskýrir Hayes.

Hayes lætur vel af starfi sínu hérlendis og segir marga söngvarana hafa raddir á heimsmælikvarða til að bera. Hann viðurkennir jafnframt að hann leggi að þessu sinni í mun djarfari uppfærslu en í La Bohéme fyrir tveimur árum. "Þá vissi ég ekki alveg hvernig leiklistarumhverfið væri hérlendis og valdi því nokkuð örugga leið - eins og þegar maður þarf að pakka niður fyrir ferðalag og veit lítið um staðinn, þá getur maður sér til um hvað maður þarf að hafa meðferðis. Síðan þá hef ég hins vegar séð þó nokkuð af leikverkum hérlendis og fannst margt mjög spennandi og nýstárlegt," segir Hayes, sem veit því hverju hann pakkar fyrir þessa ferð. "Það var ánægjuleg uppgötvun, því slíkt leikhús hugnast mér mjög. Síst af öllu vil ég sviðsetja raunveruleikann - við fáum víst nóg af honum í alvörunni."