Hvað hræðast tröllin?

Í niðurlagi leiðara Morgunblaðsins sl. mánudag, sem bar yfirskriftina "Líklega hvað? og beint var að undirrituðum, segir m.a.: "Þingmenn og frambjóðendur til Alþingis bera mikla ábyrgð. Þeir verða að tala skýrt. Ella geta þeir átt það á hættu að verða sakaðir um dylgjur. Undir þessi orð Morgunblaðsins tek ég heilshugar. Sé þessi mælikvarði lagður á viðbrögð forystu Sjálfstæðisflokksins og Morgunblaðsins í kjölfar ræðu Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur í Borgarnesi fyrir skömmu, verður mikilvægi þeirra ljóst. Frá því að ræðan var flutt hefur valdakjarni Sjálfstæðisflokksins og Morgunblaðið keppst við að afflytja og snúa útúr henni, leitað uppi aukasetningar og tekið þær úr samhengi. Það er því að mínu viti að bera í bakkafullan lækinn að saka aðra um að "dylgja" að einhverju í þessari umræðu einsog gert var í umræddum leiðara.

Hverjir "dylgja" og hverjir ekki?

Hvers vegna er snúið útúr orðum sumra en ekki annarra? Hvers vegna spyr blaðið forsætisráðherra ekki hvað hann eigi við þegar hann segir að Ingibjörg Sólrún sé forsætisráðherraefni Jóns Ólafssonar og Baugsfeðga? Finnst blaðinu þetta vera forsætisráðherra sæmandi? Hefur hann heimildir fyrir því að hún muni beita sér sérstaklega í þeirra þágu fái hún til þess umboð? Ef ekki, hvað eru þetta þá annað en dylgjur? Hví gengur blaðið ekki eftir því? Þá spyrja menn: Hvað hefur forsætisráðherra fyrir sér í því að þeir sem sækja sér aðstoð hjá Mæðrastyrksnefnd séu að notfæra sér aðgang að ókeypis verðmætum? Hvaða heimildir hefur hann þegar hann lætur slíkt og þvílíkt frá sér? Hefur verið gerð rannsókn sem staðfestir þetta? Ef ekki, má þá ekki segja að verið sé að dylgja um hugarfar þess fólks sem leitar ásjár Mæðrastyrksnefndar? Svona má rekja mýmörg dæmi um hvernig forsætisráðherra hefur hagað orðum sínum. Ég ætla ekki að halda því áfram hér. Þó má benda á umfjöllun hans á Útvarpi Sögu, sem rakin er í Morgunblaðinu í gær, þar sem hann afvegaleiðir enn frekar umræðuna um Borgarnesræðuna.

Hvað hræðast tröllin?

Taugaveiklun sjálfstæðismanna og Morgunblaðsins vegna þess að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir skyldi leyfa sér að segja það í ræðu sem margir hugsa - að skoðanir litlu klíkunnar í kringum forsætisráðherra á einstökum fyrirtækjum og athafnamönnum hafi stórmengað íslenskt atvinnu- og viðskiptalíf á undanförnum árum - var bæði fyrirsjáanleg og mjög upplýsandi um raunverulega stöðu mála.

Í leiðara krafði Morgunblaðið Ingibjörgu svara um guðlastið og veitti henni svo aflátsbréf þegar blaðinu þótti umræðan nógu þæfð. Sl. mánudag heimtar blaðið, í einum af mörgum leiðurum um sama mál á s.l. tveimur vikum, skýringar af undirrituðum vegna svipaðra orða, líklega í von um yfirbót af ótta við valdið. Blaðið má bíða enn um stund eftir henni.

Hvað veldur geðshræringunni?

Í ræðu sinni sagði Ingibjörg Sólrún fátt annað en fram hefur komið í fjölmiðlum, m.a. í Morgunblaðinu: Hegðun valdakjarnans í Sjálfstæðisflokknum á undanförnum árum hefur sáð fræjum alvarlegra efasemda í huga sanngjarnra manna um það, hvort leikreglur viðskiptalífsins gildi jafnt um alla eða hvort ráðherrar vilji ráða gæfu og framtíð einstakra fyrirtækja og beiti til þess valdi sínu. Hún nefndi til sögunnar fjögur fyrirtæki, Baug, Íslenska erfðagreiningu, Norðurljós og Kaupþing.

Morgunblaðið kaus að túlka ræðu Ingibjargar sem annars vegar árás á eftirlitsstofnanir almannavaldsins og hins vegar sem sérstakan stuðning við Jón Ólafsson, einn eigenda Norðurljósa. Þegar svo fram komu ásakanir um stórfelld skattsvik Jóns og Ingibjörg áréttaði nauðsyn slíkra rannsókna taldi blaðið málið fullrætt og veitti Ingibjörgu aflátsbréf með sínum eindæma hætti. Dýpra þótti þessu blaði ekki ástæða til að kafa. Þótti ekki ástæða til að ræða slíkar "dylgjur" frekar. Enda óþægilegt umræðuefni, eins og viðbrögðin sýndu ótvírætt. Ekki síst vöktu athygli viðbrögð forsætisráðherra, sem sýndi kunnuglegt andlit og skipaði stjórnmálamönnum í félög með og á móti einstökum fyrirtækjum og verslunum.

Að ógleymdum stjórnarformanni Skeljungs sem sagði fyrrverandi borgarstjóra í Reykjavík genginn í lið með eiturlyfjasölum. Og þóttist bara býsna góður.

Hvað veldur þessum harkalegu viðbrögðum Blaðsins og Ráðherrans? Hvað hræðast tröllin í þessari umræðu? Þó ekki óþægilega birtu - að kastljósi verði varpað á ósögð sannindi? Vonandi ekki. En eftir stendur spurningin um hvernig viðbrögðin verða skýrð, því þau eru ekki í neinu samræmi við tilefnið. Eða svo hefði maður ekki haldið.

Nýleg saga

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir nefndi Jón Ólafsson hvergi í Borgarnesræðu sinni, heldur nefndi hún fyrirtækið Norðurljós. Það er því ástæða til að rifja eftirfarandi upp.

Þegar Þórarinn V. Þórarinsson var rekinn úr starfi forstjóra Símans, lýsti Hannes Hólmsteinn Gissurarson því hreinskilnislega í blaðagrein hvernig hann hefði skammað Þórarin eins og rakka í símtali fyrir þá yfirsjón að hafa samið við Norðurljós um skuldir en ekki lokað fyrir viðskipti, en eins og alþjóð veit telur forsætisráðherra Hannes Hólmstein hafa "gerbreytt pólitískri umræðu" í landinu. Þar rataðist ráðherranum satt á munn á alveg óvæntan hátt.

Ekki er langt síðan fram kom í fjölmiðlum hvernig trúnaðarmenn Sjálfstæðisflokksins ráðgerðu í samstarfi við banka í eigu almennings að knýja Norðurljós í gjaldþrot. Það tókst ekki eftir að áformin komust í hámæli.

Oftsinnis áður hefur núverandi forstjóri Norðurljósa, Sigurður G. Guðjónsson, lýst því hvernig Sjálfstæðisflokkurinn hafi lagt stein í götu fyrirtækisins og reynt allt til þess að bregða fæti fyrir fyrirtækið í viðskiptum.

Getur einhver bent á nýleg, hliðstæð dæmi þess að valdakjarni eins stjórnmálaflokks hafi ráðist með svo langvinnum og skipulegum hætti að einu atvinnufyrirtæki í landinu, með það að markmiði að ráða því ellegar knésetja það? Er furða þótt menn lyfti brúnum og spyrji um almennar leikreglur og óeðlileg afskipti stjórnmálamanna? Er óeðlilegt að þetta fyrirtæki skuli nefnt í tengslum við gagnrýni á stjórnmálamenn fyrir afskipti af viðskiptalífinu? Svari hver fyrir sig.

Bónus-tryggingar

Í greinaflokki Morgunblaðsins um baráttuna um Íslandsbanka mátti lesa hvernig sami framkvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins makkaði m.a. með forstjóra Skeljungs, eiginmanni dómsmálaráðherra, um að nota Landsbankann til að kaupa hlutabréf í Tryggingamiðstöðinni á yfirverði í því skyni að koma í veg fyrir kaup óæskilegra manna á fyrirtækinu. Hinir óæskilegu höfðu lýst áformum sínum um stofnun Bónus-trygginga með tilheyrandi og löngu tímabærri samkeppni í tryggingum hér á landi.

Eflaust geta samkeppnisyfirvöld sagt eitt og annað um þessi afskipti eins aðaleigenda Sjóvár-Almennra af viðskiptum með hlutabréf í óskyldu tryggingafélagi. Og eflaust gekk framkvæmdastjóra Flokksins og forstjóra Skeljungs aðeins til áframhaldandi heilbrigð samkeppni á íslenskum tryggingamarkaði. En minni hafa nú gefist tilefnin til að réttsýnir menn staldri við og spyrji um almennar leikreglur og afskipti stjórnmálamanna.

Líklega eru það allt saman "dylgjur", eða hvað?

Vitnisburðurinn er nægur

Fyrir nokkrum dögum lýsti forstjóri Kaupþings því hvernig fyrirtækið varð fyrir ómældum skaða í Svíþjóð vegna íslenskra sögusagna sem áttu sér enga stoð, aðspurður undanskildi hann engan sem upphafsmenn slíkra sagna hvorki stjórnmálamenn né keppinauta.

Í erlendum fjölmiðlum hefur mátt lesa hvernig hin hliðin á þessari hegðun birtist, þ.e. þegar dálæti stjórnvalda á einu fyrirtæki - Íslenskri erfðagreiningu - verður beinlínis til að grafa undan trúverðugleika þess, einsog lesa má um í grein í Euromoney. Því til hvers þurfa menn aðstoð Flokksins ef þeir geta staðið á eigin fótum á markaði? Þeir sem vilja geta flett upp á vanstillingu forsætisráðherra í þingtíðindum og víðar vegna sölunnar á FBA, tali hans um "götustráka" og viðlíka smekkvísi um fyrirtæki á almennum markaði. Eða ummælum nýorðins aðaleiganda Landsbankans þess efnis, að á Íslandi skipti pólitík öllu máli í viðskiptalífinu og hafi hann þó upplifað eitt og annað í þeim efnum í löndum Austur-Evrópu. Allt er þetta vitnisburður um stjórnvöld á villigötum, hvort heldur þar ráða hagsmunagæsla, dómgreindarbrestur, hvort tveggja eða fleira til.

Frýjunarorð blaðsins

Eru Baugur, Norðurljós, Íslensk erfðagreining og Kaupþing betri eða verri en önnur fyrirtæki á Íslandi? Það veit ég ekki og er heldur ekki mitt að dæma um. Hitt veit ég, að ef þau fylgja sömu leikreglum og önnur fyrirtæki í landinu, þá eiga ráðherrar í ríkisstjórn Íslands að leyfa þeim að hafa rekstur sinn í friði. Annað veit ég líka, að með hegðun sinni, ummælum og beinum afskiptum hefur valdaklíkan í Sjálfstæðisflokknum búið til andrúmsloft í viðskiptalífinu sem veldur því að grandvörustu menn efast um sjálfstæði mikilvægra stofnana samfélagsins frá flokkspólitískum afskiptum.

Þegar Morgunblaðið hefur krafið þessa menn skýringa - ráðherrann, framkvæmdastjórann, stjórnarformanninn og alla hina - og veitt þeim aflátsbréf, þá en ekki fyrr skal ég ansa frýjunarorðum blaðsins um "dylgjur". Eitt skal jú yfir alla ganga, eða hvað? Ég vil þó segja að það þarf harðan og einbeittan vilja að leggja þannig út af greininni að undirritaður hafi verið að "dylgja", að einhverju. Það kallar svo á sérstaka umræðu hvernig blaðið skilgreinir "dylgjur". Sú skilgreining er varla tekin uppúr orðabók Menningarsjóðs.

Hlutverk Morgunblaðsins

Það er svo sérstakt umhugsunarefni hvort það sé hlutverk dagblaðs einsog Morgunblaðsins að veita borgurum þessa lands sérstök aflátsbréf eða syndakvittanir. Telji blaðið sig vera þess umkomið að gefa út slík vottorð verður það sjálft að vera með allt sitt á þurru. Blaðið er, ef svo má að orði komast, virt stofnun í samfélaginu. Það hefur gefið út að tengsl þess við Sjálfstæðisflokkinn hafi verið rofin. Blaðið á mikið undir því að það snúi ekki við blaðinu þegar sverfur að hagsmunum flokksins, einsog mér hefur virst gerast í umfjöllun um ræðu Ingibjargar Sólrúnar. Það er mitt mat að það væri rétt af blaðinu að upplýsa um hverjir eigi útgáfufélagið Árvakur, sem gefur það út. Hverjir standi að baki félögum sem eru skráð fyrir bréfum í Árvakri? Hvernig tengsl þeirra séu við atvinnulíf og stjórnmálaflokka? Þegar þetta liggur fyrir, ásamt skýringum hinna ósnertanlegu, má ræða útgáfu frekari aflátsbréfa og syndakvittana. Ekki fyrr.

Bráðum kemur vorið

Ábyrgir stjórnmálamenn hljóta að hafa áhyggjur af þeirri þróun sem lýst hefur verið, um afskipti stjórnmálamanna af einstökum fyrirtækjum. Þess vegna höfum við vakið máls á þessu. Á meðan bíðum við eftir vorkomunni. Því þá fá gæslumenn almannahagsmuna og sanngjarnra leikreglna vonandi að beita sér fyrir raunverulegu atvinnu- og viðskiptafrelsi í landinu. Og með vorbirtunni verði tröllin að steini.