Forsetanum færð meiri völd með þessum viðbrögðum

"RÍKISSTJÓRNIN hefur tapað sínu 100 daga stríði gagnvart þjóðinni," sagði Össur Skarphéðinsson, formaður Samfylkingarinnar, í framsögu með nefndaráliti minnihluta allsherjarnefndar við stjórnarfrumvarp um eignarhald fjölmiðla. Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri-grænna, sagði að með viðbrögðum ríkisstjórnarinnar, að láta þjóðaratkvæðagreiðslu ekki fara fram, væri verið að færa forsetanum meiri völd en ætlast var til með stjórnarskránni. Hann hefði eingöngu átt að vera milligöngumaður milli þings og þjóðar.

Össur sagði að ríkisstjórnin væri þrotin kröftum og logandi í innbyrðis deilum. "Hún hefur tapað þessu máli vegna þess að hún beitti gerræðislegum vinnubrögðum enn einu sinni og þjóðin hafnaði þeim. Það var órofa samstaða stjórnarandstöðunnar sem studdist við alls kyns ólík öfl úti í samfélaginu sem knúði þessa ríkisstjórn til undanhalds. Og undanhaldið mun halda áfram," sagði hann. Firra væri að halda því fram að ríkisstjórnin stæði sterkari en áður. Hún skylfi af ótta við þjóðina og átök milli stjórnarflokkanna tveggja. "Það þarf kraftaverk svo hæstvirt ríkisstjórn lifi af þetta kjörtímabil."

Dýrmætt varnartæki

Össur sagði þetta óumdeildan sigur fyrir þá sem hefðu barist gegn lagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar um fjölmiðla. Í sjö daga hefði líf ríkisstjórnarinnar hangið á bláþræði og upplausn orðið í Framsóknarflokknum. Nú ríkti nákvæmlega sami stjórnskipulegi vafi um það, eins og sagt væri í nefndaráliti meirihluta allsherjarnefndar, hvort hægt væri að kippa frumvarpinu út úr þjóðaratkvæðagreiðslu. Það hefðu komið rökstudd lögfræðiálit, sem sýndu fram á það með ákaflega sterkum rökum, að það færi í bága við stjórnarskrána að hætta við þjóðaratkvæðagreiðslu eftir að forsetinn hefði synjað þeim staðfestingar.

"Kúvending ríkisstjórnarinnar og ekki síst hæstvirts forsætisráðherra undirstrikar um leið með glöggum hætti það mikilvæga hlutverk sem stjórnarskráin hefur í stjórnskipun landsins. Ég tel að reynsla þjóðarinnar af fjölmiðlalögunum hafi leitt í ljós að málskotsrétturinn sé ákaflega dýrmætt varnartæki í baráttu þjóðarinnar gegn ofríkisfullri ríkisstjórn eins og nú situr. Og ég held því fram að við vissar aðstæður, eins og þær sem sköpuðust á síðustu þremur mánuðum, sé málskotsréttur forseta eina tækið sem þjóðin og borgararnir hafa gegn ráðherraræðinu sem hefur heltekið Alþingi og í reynd tekið löggjafann í gíslingu. Það er lærdómurinn sem ég dreg af málinu," sagði Össur.

Djúpar efasemdir

Steingrímur J. Sigfússon sagðist hafa djúpar efasemdir um að hægt væri að afturkalla lögin án þess að þjóðaratkvæðagreiðsla færi fram. Það væri verið að skapa fordæmi um leið og ný skref væru tekin í mótun stjórnskipunarhefða.

Rök Steingríms fyrir því að hæpið væri að fara þessa leið, þótt "brellufrumvarpinu" yrði kastað fyrir róða, voru þau að hann hefði efasemdir um að það stæðist 26. grein stjórnarskrárinnar. Þar stæði að þjóðaratkvæðagreiðsla skyldi fara fram og hvergi væru jafnréttháar eða skýrar heimildir sem Alþingi gæti gripið til og sagt að svona mætti bregðast við og ýta til hliðar ákvæði 26. greinarinnar.

"Í öðru lagi hef ég miklar efasemdir um að það megi fara þessa leið vegna þess að ég tel það ganga gegn hugsun stjónarskrárgjafans á sínum tíma," bætti Steingrímur við. Fór hann í ýtarlegu máli yfir aðdraganda samþykktar stjórnarskrárinnar og fjallaði um þau álitaefni sem þá voru uppi og skýrðu að hans mati að sú leið, sem nú væri valin, stæðist ekki.

Sterkari staða forsetans

"Í þiðja lagi hef ég miklar efasemdir um þessi viðbrögð vegna þess að þau færa forsetanum meira vald en stjórnarskráin ætlast til. Og það gengur gegn þeirri hugsun, sem var alveg kristaltær niðurstaða árið 1944, að forsetinn væri eingöngu milligöngumaður milli þingsins og þjóðarinnar í þeim tilvikum að hann synjaði frumvörpum staðfestingar," sagði Steingrímur. Það kæmi fram í umræðum þingmanna á þessum tíma. Hvorki meiri né minni völd átti forsetinn að fá. Verið væri að virkja synjunarvaldið og stöðva það hjá forsetanum sjálfum. Hann væri því í sterkari stöðu í þessu tilviki. Jafnframt taldi Steingrímur nauðsynlegt að ræða í hvaða farveg samskipti Alþingis og forseta færu með þessum viðbrögðum. Það kæmi dagur eftir þennan dag og væri þetta það fordæmi sem þingmenn vildu setja; að frumvörp hentust á milli þings og forseta? Efasemdir hans væru því bæði af lögfræðilegum og pólitískum toga.

Stöðvaðist hjá þjóðinni

Guðjón Arnar Kristjánsson, formaður Frjálslynda flokksins, dró það líka mjög í efa að þessi málsmeðferð fengi með nokkru móti staðist. Málskotsrétturinn hefði tryggt að málið stöðvaðist og færi ekki aftur til Alþingis.

Vegna málskotsréttarins hefði ríkisstjórnin gjörtapað þessu máli. Meirihluti íslensku þjóðarinnar myndi örugglega fella málið í þjóðaratkvæðagreiðslu. Það gætu stjórnarflokkanir alls ekki hugsað sér. Því væri þessi leið valin sem allsherjarnefnd legði til.

"Sú stjórnlagakreppa, sem stjórnarmeirihlutinn telur vera, hún er heimatilbúin. Algjörlega heimatilbúin," sagði Guðjón. Þingmenn væru að hengja sig á mismunandi túllkanir, að það væri vandi að fara eftir 26. gr. stjórnarskrárinnar. Hann teldi svo ekki vera og ekki heldur erfitt að ná sátt í fjölmiðlamálinu hefðu allir stjórnmálaflokkar komið að undirbúningsvinnunni. Við þá málsmeðferð hefði forsætisráðherra ekki getað sætt sig.

Fjölbreytni í fjölmiðlum

"Ég verð að segja alveg eins og er, hæstvirtur forseti, að mér hefur sýnst ríkja fjölbreytni í íslenskum fjölmiðlum að undanförnum. Ég get ekki séð þessa geysilegu hættu sem hefur skapast af þeirri þróun sem hefur orðið hér að undanförnu," sagði Guðjón. Það breytti þó ekki þeirri skoðun hans að skoða mætti hvort og hvernig eignarhald á fjölmiðlum yrði takmarkað. Það yrði þá gert varlega og í skrefum með löngum aðlögunartíma. Það þyrfti líka að ræða fleira en eignarhald eins og ritstjórnarlegt frelsi. Einnig þyrfti að huga að því af hverju menn mættu ekki eiga í dagblaði um leið og í ljósvakamiðli. Hann sæi ekki nokkur rök fyrir þeirri takmörkun.