Matur | Húsráð | mbl | 19.8.2023 | 12:30 | Uppfært 21.8.2023 10:41

Hvað er kaffibaun?

Kaffibaun er fræ ávaxta kaffiplöntunnar. Þessar baunir eru uppspretta kaffisins, einn af bæði vinsælasta og útbreiddasta drykknum í heiminum. Ljósmynd/Lavazza

Kaffibaun er fræ ávaxta kaffiplöntunnar. Þessar baunir eru uppspretta kaffisins, einn af bæði vinsælasta og útbreiddasta drykknum í heiminum. Kaffibaunin er skorin upp, brennd og möluð, sem gerir hana tilbúna í kaffivörur sem kaffiunnendur njóta á degi hverjum. Kaffibaunir eru til í ýmsum tegundum, hver með sínu sérstaka bragði og séreinkenni. Tvær þekktustu tegundirnar eru Arabica og Robusta kaffibaunir. Munurinn á þessum tveimur tegundum er helst sá að Arabica baunir hafa mildara og flóknara bragð en Robusta hafa sterkara og meira beiskt bragð. Þættir sem hafa áhrif á bragð kaffisins eru vaxtarskilyrði s.s. í hvaða hæð baunirnar eru ræktaðar, loftslag og eins hvernig þær eru bæði unnar og brenndar.

Vöxturinn fer gegnum nokkur skref

Vöxtur kaffibaunarinnar fer í gegnum nokkur skref, allt frá gróðursetningu fræsins þar til uppskeran á sér stað.
Gróðursetning, ræktunin hefst með gróðursetningu fræsins. Fræin koma venjulega frá þroskuðum kaffikirsuberjum. Misjafnt er hvort gróðursett er í gróðurstöðvum eða beint á akurinn.
Spírun, kaffifræin er gróðursett á viðeigandi stað og haldið í stýrðu umhverfi til að auðvelda spírun. Fræin munu spírast og verða að plöntum á aðeins nokkrum vikum.
Plöntun, þegar plönturnar eru orðnar nógu sterkar er þeim plantað á aðalkaffisvæðið. Mikilvægt er að hver planta fá gott pláss til að fá nægjanlegt sólarljós.
Vöxtur og þroski, kaffiplöntur vaxa og þróast í lítil tré, trén þurfa stöðuga umönnun, s.s. vökvun, frjóvgun og verndun gegn meindýrum.
Blómstrum, við réttar aðstæður, einkum árstíðabundnar þá koma lítil ilmandi hvít blóm á plöntuna. Þessi blóm eru skammlíf en skipta miklu máli í vexti plöntunnar.
Ávaxtamyndun, eftir vel heppnaða frjóvgun blómanna, breytast þau í lítil græn kaffikirsuber. Með tímanum þroskast þessi kirsuber og breyta um lit, venjulega úr grænu í rautt eða gult allt eftir kaffitegund.
Uppskera, þegar kaffikirsuberin eru fullþroskuð eru þau tilbúin til uppskeru. Vanalega eru baunirnar handtýndar til að tryggja bestu gæði baunanna.
Vinnsla, tvær meginaðferðir eru við vinnslu baunanna, þurr- og blautvinnsla. Þurrvinnsla felst í því að þurrka heilu kirsuberin í sólinni og fjarlægja baunirnar frá þeim. Blautvinnsla felur í sér að ytri lög berjanna eru fjarlægð áður en baunirnar eru þurrkaðar.
Mölun og flokkun, eftir vinnsluna eru kaffibaunirnar afhýddar til að fjarlægja hýðið og síðan flokkaðar til að fjarlægja allar gallaðar eða ófullnægjandi baunir.
Þurrkun, kaffibaunirnar eru þurrkaðar til að draga úr rakainnihaldi þeirra, rétt þurrkun skiptir sköpum til að koma í veg fyrir myglu og aðra galla.
Mölun og púsun, þegar baunirnar hafa verið þurrkaðar eru þær malaðar og pússaðar, þær eru einungis malaðar þannig að ysta lagið er fjarlægt og pússaðar til að fá formað útlit á þær.
Ristun, lokastig fyrir neyslu er ristun, kaffibaunirnar eru ristaðar til að ná fram réttu bragði og ilm. Mismunandi brennsla gefur hið einkennandi bragð og eiginleika kaffisins.

Eftir ristun er hægt að mala kaffibaunirnar og búa til hinar ýmsu tegundir kaffis sem er til sölu um allan heim. Allt ferlið frá gróðursetningu til gerð hins endanlega kaffibolla er flókið og krefst vandlegrar meðhöndlunar til að ná fram hágæða kaffi. Vaxtarskeið kaffitrésins getur tekið allt upp í 7-8 ár frá gróðursetningu fræsins þar til uppskera á sér stað, tréð getur gefið af sér afurðir allt upp í 40 ár.