Þetta sýna niðurstöður úttektar umboðsmanns Alþingis, sem sinnir óháðu innlendu eftirliti með stöðum þar sem fólk er eða kann að vera frelsissvipt.
Starfsemi búsetuúrræðanna var tekin út í júní 2023 og gaf umboðsmaður út skýrslu sína í gær.
Skjólstæðingar Vinakots og Klettabæjar eru börn á aldrinum 13-18 ára sem eru með svokallaðan fjölþættan vanda.
Þjónustan er á ábyrgð lögheimilissveitarfélaga þeirra er hana sækja. Barnaverndarþjónustu sveitarfélaganna ber hins vegar að fylgjast með gæðum og árangri búsetuúrræða.
Starfsmaður einn með barni
Umboðsmaður gerir athugasemd við að í einhverjum tilfellum hafi barn í úrræði Vinakots verið eitt með starfsmanni. Þá hafi einnig komið fyrir að karlkyns starfsmaður á vakt sé einn með stúlku í sinni umsjá.
Í tilfellum beggja úrræða er skortur á aðkomu faglærðs starfsfólks á umönnunartíma og að starfsfólki sé kunnugt um réttindi barnanna.
Aðbúnaður er að sögn starfsfólks, aðstandenda og barnanna sjálfra yfirleitt góður en þó eru áhyggjur af félagslegri einangrun barnanna á vistunartíma.
Ekki hafi í öllum tilfellum verið haft samband við lækni í kjölfar valdbeitingar. Hjá Klettabæ þurfa börnin iðulega að tilgreina ástæðu þess að þau vilji hitta lækni. Klettabæ er gert að láta af því enda eigi börnin rétt á slíkri þjónustu.
Skortur á upplýsingum, eftirliti og skráningu atvika
Atvikaskráningu er ábótavant og beinast tilmæli þess efnis að báðum úrræðum. Tilmæli um skráningu og meðferð kvörtunar-, kæru- og málskotsleiða beinast að sveitarfélögunum ásamt búsetuúrræðunum.
Réttindi barnanna þurfa að vera kortlögð og upplýsingar þar um eiga að berast frá sveitarfélögum og úrræðunum til barnanna sjálfra og aðstandenda þeirra.
Í skýrslunni kemur einnig fram að þeim tilmælum sé beint til mennta- og barnamálaráðherra að tryggja að þvingunarráðstöfunum gagnvart börnum á heimilum og stofnunum á ábyrgð ríkis og sveitarfélaga sé búin viðhlítandi umgjörð í lögum.
Sveitarfélög skulu viðhafa innra eftirlit og þeim tilmælum er beint til mennta- og barnamálaráðherra að setja reglugerð um innra eftirlit barnaverndarþjónustna í samræmi við ákvæði laga.
Jafnframt er þeim tilmælum beint til félags- og vinnumarkaðsráðherra að meta hvort réttaröryggi fatlaðs fólks sé nægilega tryggt á grundvelli núgildandi laga.
Innviðaráðherra hefur almennt stjórnsýslueftirlit með sveitarfélögunum. Mennta- og barnamálaráðherra og félags- og vinnumarkaðsráðherra hafa yfirstjórnunar- og eftirlitsheimildir í málefnum barna og fólks með fötlun, hvor í sínum málaflokki.
Þegar farið að bregðast við
Hjalti Andrason, fjölmiðlafulltrúi mennta- og barnamálaráðuneytisins, segir ráðuneytið muni bregðast við þeim tilmælum sem umboðsmaður beinir til þess í skýrslunni.
Í kjölfar úttektarinnar í fyrra hafi stýrihópur á vegum ráðuneytisins komið með tillögur að endurbótum er lúta að skipulagi þjónustu við börn með fjölþættan vanda. Að sögn Hjalta er innleiðing þegar hafin á mörgum af tillögunum.
Jafnframt er unnið að endurskoðun á framkvæmd barnaverndar og barnaverndarlaga með skýrslu umboðsmanns til hliðsjónar.
Aðspurður um eftirlit með starfsemi Vinakots og Klettabæjar segir Hjalti það vera í höndum Gæða- og eftirlitsstofnunar velferðarmála, sem er sjálfstæð stofnun og sinnir eftirliti samkvæmt ákvæðum í barnaverndarlögum og lögum um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir.
Guðrún Sæmundsen
gss@mbl.is