Kvótakerfi eru misheppnuð og skemmandi stjórnunaraðferð

Talsvert upphlaup er nú vegna væntanlegs frumvarps ríkisstjórnarinnar um að hækka viðmiðunarfiskverð til raunvirðis við útreikninga á aflagjaldi. Þetta breytir þó ekki því að enn geta útgerðir selt af skipum sínum afla af eigin skipum til eigin fiskvinnslu á því verði sem þær óska.

Þetta breytir því engu um laun sjómanna, hafnargjöld o. fl. sem reiknast af verðmæti afla hverju sinni.

Kvótakerfið breytist því ekki, enda treysta stjórnmálamenn sér ekki til þess vegna hræðslu við sægreifana sem nú rísa upp á afturlappirnar vegna breytinga sem í raun eru engar, þar sem ekki er kjarkur til að aðskilja veiðar og vinnslu, eins og gert var í Færeyjum 2003.

Kvótakerfið, sem byggist á aflamarki og vísindalegri ráðgjöf Hafró, og fáir þora að gagnrýna og allra síst stjórnmálamenn, hefur valdið okkur Íslendingum ómælanlegu tjóni vegna stórminnkaðs afla og nær eyðingu fiskiþorpa hringinn í kringum landið sem nú kallaðast brothættar byggðir. Þetta veit almenningur og skal ekki fjölyrt um jafn augljósan hlut.

Það sem færri þekkja til er hvernig sambærileg kerfi hafa reynst í löndunum í kring um okkur. Samkvæmt boðskap ICES, alþjóða hafrannsóknaráðsins, hefur afli minnkað alls staðar þar sem þessar aðferðir hafa verið við hafðar, minnst í Barentshafi, en þar er aflinn nú 92% af því sem hann var fyrir stjórnun. Mest hefur hrunið orðið í Eystrasalti, þar sem aflinn var um 200 þúsund tonn áður en farið var að stjórna niður í ekki neitt, en þar hafa allar veiðar verið bannaðar í fjögur ár.

Í Norðursjó, einni frjósömustu fiskislóð jarðar, er aflinn nú einungis 5% af því sem hann var eftir að farið var að stjórna með vísindalegri ráðgjöf. Styrkir til sjávarútvegs í Bretlandi fólust í því að borga útvegsmönnum fyrir að höggva upp skip sín og hætta. Enn eru þorskveiðar bannaðar í Írlandshafi, milli Englands og Írlands. Ýsan á Rockall er svo smá og horuð að hún er illseljanleg. Ég aldursgreindi nýlega ýsu við Skotland, þar var 600 gramma ýsa 6 ára og 1200 gramma ýsa 10-11 ára gömul, grindhoruð vegna fæðuskorts, sem stafar af vanveiði.

Í Færeyjum var skipt úr kvótakerfi yfir í í sóknar- eða dagakerfi og var það gert í samstarfi sjómanna, útgerðar og fiskifræðinga um 1996. Kerfið reyndist mjög vel og allir voru ánægðir nema fiskifræðingar. Þeir urðu allt í einu hræddir við ofveiði og fóru að leggja til að dögum yrðu fækkað til að draga úr sókn. Árið 2012 lögðu þeir til 36% fækkun daga. Kallaði fiskimálaráðherrann mig til ráðgjafar, þar sem ég ráðlagði honum að draga ekki úr afla og samþykkti lögþingið það. Árið eftir gerðist það sama; þrátt fyrir niðurskurð upp á 36% var ekki farið eftir því. Næsta ár sá ég að fiskur var orðinn horaður svo að ég ráðlagði 15%, en þá var nýr ráðherra tekinn við og hann fækkaði sóknardögum um 5%, góður strákur. Eftir það varð horfellir og Færeyingar uppskáru 10 ára kreppu. Fiskidögum hefur verið fækkað úr 40 þúsund árið 2001 niður í 15 þúsund í ár og ekki borgar sig lengur að gera út, svo að flotinn er að mestu horfinn.

Hver er ástæðan fyrir þessum hörmulega árangri af veiðistjórnun? Það er hræðslan við ofveiðina, sem hefur leitt til vanveiði. Möskvi hefur verið stækkaður til að vernda smáfisk og dregið hefur verið úr sókn til að minnka veiðiálag. Niðurstaðan er fjölgun fiska, sem veldur auknu álagi á fæðustofnana, sem leiðir til hungurs og hægari vaxtar. Árgangar fiska léttast, eins og þeir gerðu á Íslandsmiðum árin fyrir 1983 þegar afli féll um 200 þúsund tonn milli ára og kvótakerfið varð til.

Þegar fiskur fer að horast og árgangarnir að léttast eru viðbrögðin alltaf röng. Það er dregið úr sókn til að koma í veg fyrir meinta ofveiði í stað þess að auka sókn. Það er í hæsta máta furðulegt að vísindamenn sem koma að ráðgjöfinni kunni ekki að lesa í lífeinkenni fiskanna og túlki gögn sín alveg öfugt.

Hér hafa flestir árgangar þorsks verið að léttast um 25% á ári tvö ár í röð, og gengið svo hart að aðalfæðu sinni, loðnunni, að hún virðist vera að hverfa. Það þarf að veiða miklu meira og byrja á því að gera áhættumat á því að fara fram úr ráðgjöfinni, en það hafa Norðmenn og Rússar gert í áraraðir með góðum árangri.

Nú stendur til að kynna fyrirkomulag strandveiða þar sem tryggja á sjómönnum 48 veiðidaga. Hætta er að þá fari allt á hvolf, vegna þess að aðilar í sjávarútvegi hafa verið að spyrja um það undanfarið hvar eigi að taka aflaheimildir, sem gætu farið fram úr þeim 5,3% „potti“ sem ætlaður er til slíkra veiða. Til að höggva á þann hnút er einfaldast að hækka heildarúthlutun kvótans, sem þá yrði ætlað trillukörlum.

Ég skora hér með á matvælaráðherrann að brúka það vald sem hún hefur og hækka kvótann. Að mínu mati þarf hvort eð er að stórauka þorskveiðar; ef hún vill getur hún kallað þetta tilraun.