Slarksamur prins og afmyndasmiðir

Hér eru birtir tveir ósamstæðir kaflar, annar af bls. 191 til 192, hinn af bls. 308 til 310.

Prins á ferð

Sumarið 1834 kom danskur prins í fyrsta sinn til Íslands, Friðrik prins. Það kom reyndar ekki til af góðu því hann var slarksamur og kvensamur en kvæntur náfrænku sinni Vilhelmine, dóttur Friðriks 6. konungs. Þegar prinsinn drakk ótæpilega í vistarverum konu sinnar og hótaði henni ofbeldi var konunginum nóg boðið, vék honum burt úr höllinni, og krafðist skilnaðar fyrir hönd dóttur sinnar. Slúður barst með bréfum og blöðum til Íslands þá um vorið og Þorsteinn Helgason skrifar Páli að sagt sé að prinsinn hafi gengið nærri konu sinni og ógnað tengdaföður sínum. Jafnframt að heyrst hafi að prinsinn eigi að vera sumarlangt á Íslandi, jafnvel veturinn líka, og sumir halda því fram að hann eigi að gegna stiftamtmannsembættinu í fjarveru Kriegers.

Prinsinn vildi alls ekki fara til Íslands, eða eins og séra Árni Helgason í Görðum skrifaði Bjarna amtmanni vestur á Stapa, þá hermdu fréttir að utan að hann hafi lýst því yfir að „hann fari ekki þessa ferð óbundinn“. Engrar undankomu var þó auðið og þann 31. maí sigldi Dronning Marie inn á Sundin með prinsinn og fylgdarlið. Krieger stiftamtmaður, sem hafði fengið send ítarleg fyrirmæli um skipulag ferðarinnar, tók á móti þeim. Gist var í húsi stiftamtmannsins. Kvöldið eftir var heldri konum bæjarins boðið á ball um borð í skipinu. Aftur var ball 3. júní en prinsinn gerði fleira en að dansa því hann fór upp í Laugarnes og út í Viðey og um Suðurnesin þessa fyrstu daga. Fagurblá Esjan freistaði og 17. júní gekk prinsinn upp þrjá fjórðu hluta hennar en snéri þá við því lungun þoldu ekki meiri hæð. Félagar hans hr. Holmer og hr. Irminger fóru aftur á móti alla leið upp. Svo var farið um Suðurland þar sem hefðbundnir ferðamannastaðir þess tíma og náttúruundur voru skoðuð: Þingvellir, Geysir og Hekla. Um miðjan júlí hélt prinsinn af stað norður í land um Uxahryggi og Skorradal og þaðan yfir í Reykholt þar sem hann skoðaði hveri og Snorralaug.

Friðrik prins og fylgdarlið slógu upp tjöldum í Reykholti. Ungu prestshjónin tóku vel á móti gestunum og fengu hrós fyrir. Þorsteinn segist hafa haft gaman af þessari konunglegu heimsókn en segir ekkert um samskiptin við prinsinn sjálfan. Gera má ráð fyrir að hann hafi sjálfur sýnt prinsinum hverina og Snorralaug, kannski lýst vígi Snorra og sagt eitthvað um sögu staðarins. Vinnufólkið hefur lagt sig fram um að sinna þörfum gestanna og skipunum húsbændanna og fær smávegis að launum því þegar hersingin fer gefur aðstoðarmaður prinsins Sigríði tíu spesíur í „drykkjupeninga handa fólkinu“. Þessum peningum skiptu Þorsteinn og Sigríður milli hjúanna. Á öðrum gististöðum var greitt fyrir næturgreiða á sama hátt og með sömu orðum þótt ekki hafi allir látið hjúin njóta þess að sögn Þorsteins.

Veðrið var ekki með besta móti og þegar Þorsteinn fylgdi prinsinum frá Reykholti upp í Kalmanstungu var „heimsins versta rok“. Prinsinn hélt svo áfram norður í land en kom aftur niður í Kalmanstungu 13. ágúst og fór þaðan áfram um Kaldadal framhjá Skaldbreið og um Þingvelli til Reykjavíkur. Ingibjörg á Bessastöðum sagði Grími bróður sínum að prinsinn þætti „lítillátur og mildur að fé“ og Íslendingum hefði líkað vel við hann. Hann heimsótti Bessastaði fyrir norðurferðina en barst ekki meira á en svo að Ingibjörg þekkti hann ekki frá öðrum. Hann kom aftur til Bessastaða 1. september, daginn áður en hann fór af landinu, en Ingibjörg segist varla geta „sagt, að eg hafi séð hann, sízt svo vel, að eg sé í standi til að þekkja hann aftur“.

Fjórtán árum síðar, 1848, varð Friðrik prins Friðrik 7. konungur. Sama ár fengu Danir stjórnarskrá og Friðrik afsalaði sér einveldi, undir þrýstingi frelsiskrafna og byltinga sunnan úr Evrópu.

Nútíminn

Það væri ofsagt að segja að nútíminn hafi numið land á Íslandi meðan Sigríður Pálsdóttir lifði en greina má hægfæra breytingar í formi nýjunga sem sjást í bréfum hennar. Gufuskipið sem hún sá undan Landeyjum í nóvember 1869 og ímyndaði sér að væri póstskipið er ein birtingarmynd. Með fylgir svolítið grín því hún segist vona að þetta sé „ekki Tyrkinn fyrst hann fór fram hjá Eyjunum“ og vísar þannig til Tyrkjaránsins svokallaða árið 1627. Gamli tíminn og reynsla kynslóðanna var aldrei langt undan.

Ein merkilegasta nýjung nítjándu aldar, ljósmyndatæknin, tengist Sigríði beint í gegnum Siggeir bróður hennar sem lærði daugerrótýpu (sólmyndir) eins og rætt var í síðasta kafla. Ljósmyndin sem hlutur kemur við sögu í bréfum hennar og þeirra systkina. Sífellt fleiri létu taka af sér ljósmyndir og fólk fór að safna myndum af ástvinum og kunningjum í albúm til að skoða og sýna. Ljósmyndir höfðu tilfinningalegt gildi og voru um leið áþreifanlegur hlutur sem hægt er að horfa á og snerta. Myndaalbúm voru fundin upp um 1860 og þau fyrstu eru talin hafa borist til Íslands fljótlega eftir það.

Það voru þó ekki bara ástvinir sem hægt var að safna í albúm heldur líka frægir frá ýmsum öldum. Á skrifstofu Þjóðólfs í Reykjavík var árið 1866 hægt að kaupa ljósmyndir í myndabókastærð af 31 íslenskum karli frá ýmsum tímum. Þar á meðal voru Egill Skallagrímsson, Steingrímur biskup, Jón Sigurðsson, Baldvin Einarsson og Páll Þórðarson Melsteð (uppseldur í bili). Af honum var líka hægt að kaupa stærra eintak. Það var myndasmiðurinn Sigfús Eymundsson sem tók myndirnar en hann hóf störf sem ljósmyndari í Reykjavík þetta ár. Sigríður Pálsdóttir hélt upp á Egil Skallagrímsson sé tekið mið af því að hún leitaði oftar en einu sinni í Sonatorrek í sorg sinni. Hún hefur þó varla pantað hann í myndaalbúmið sitt, „þessa götóttu bók sem fólkið kallar albúm“. Hún átti enga mynd í það í janúar 1867 og skrifar Páli að hún vildi helst myndir af gömlu fólki sem henni væri vel við en þorði ekki að spyrja neinn.

Páll sendir henni mynd af sér og Siggeiri bróður þeirra og frá Þórunni kemur mynd sem tekin var af Johan Holm Hansen þegar hann fór um Austurland 1867. Sigríði, sem ekki hefur séð systur sína síðan þær skildu sumarið 1829, þykir Þórunn „furðu falleg en séra Skúli segir hún sé ekki eins illileg og ég“. Myndir af Þórunni eru eftirsóttar skrifar maður hennar Páll Ólafsson haustið 1868 þegar Páll bróðir hennar kvartar yfir að hafa ekki fengið mynd. Þegar Páll Ólafsson ætlaði að grípa myndina sem Þórunn hafði gefið honum og senda mági sínum var hún „horfin úr myndabók minni“. Einhver hafði beðið um hana og Þórunn gat ekki neitað. „Þó hún hefði átt hundrað, væru þær allar farnar, því öllum er svo vel við hana“. Nú var hún að hugsa um að ríða hið snarasta yfir að Eiðum og „sitja fyrir, því þar er maður, sem afmyndar menn“. Hvergi í þessum skrifum um ljósmyndir sem sendar eru þvert yfir landið kemur fram að Sigríður hafi látið taka af sér mynd. Hún tekur á móti myndum en sendir ekki.

Eitt af því sem verður meira áberandi í bréfum Sigríðar þessi ár er neysla í formi hluta. Sumir koma svolítið á óvart, eins og regnhlífin sem Páll kaupir fyrir hana og sendir austur í Fljótshlíð árið 1862. Ætlaði Sigríður að nota hana þegar hún færi milli kirkju og bæjar í skúraveðri eða út á tún að skoða sprettuna? Hún var í það minnsta ánægð með regnhlífina og fannst hún falleg. Kannski hún hafi verið svört úr silki með járnstöng og handfang úr horni, eins og sú sem týndist í Reykjavík 1859 og auglýst var eftir í Þjóðólfi. Svo eru það morgunskórnir sem komu með sömu sendingu og regnhlífin. Þeir áttu að vera heitir og víðir en reyndust of litlir, verstir yfir tærnar því ekkert mátti koma við litlu tærnar. Páll sendi aðra skó sem smellpössuðu. Sjö árum síðar var kominn tími á nýja morgunskó líkasta þeim gömlu því ekki höfðu fæturnir batnað. Sigríður er stundum berfætt því tærnar á henni þola ekki „hörkuna í íslenskum skóm“.

Úr og klukkur eru reglulega til umræðu í bréfum, bæði Sigríðar og annarra sem biðja Pál að kaupa fyrir sig eða sjá til þess að gert sé við þau sem bila. Árið 1862 langar hana í litla standklukku eins og þá sem hún hafði séð á þremur bæjum, skífan er svo lítil að hún líkist fremur vasaúri en stofuúri. Kosturinn við svona klukku er að hún tekur lítið pláss en hún má ekki slá hátt því þá sefur Sigríður ekki.