Að rugga bátnum

Mér finnst hálfpartinn sorglegt og leiðinlegt að það skuli ekki vera hægt að ræða yfirvofandi hækkun veiðigjalda á sjávarútveginn án þess að öll umræða fari í skotgrafir fyrri heimsstyrjaldar. Umræðan er mjög einföld og eru tveir hópar sem kalla hvað hæst. Annar hópurinn talar fyrir því að það sé löngu tímabært að kvótakóngar og útgerðir þeirra borgi alvöru pening í sameiginlega sjóði þjóðarinnar og skili helst kvótanum ekki seinna en í gær og hinn hópurinn, hagsmunaaðilar, fer fram á raunhæfar hækkanir, samtal við nærsamfélagið og úttekt á því sem mögulega mun gerast og hverju skal áorka með yfirvofandi aðgerðum.

Ég skal taka það fram strax að ég er algjörlega andvíg að taka svo stórt skref í hækkun veiðigjalda í einu vetfangi. Mér finnst það galin, óábyrg og að vissu leyti grunnhyggin hugmyndafræði, ef svo skal kalla þá útskýringu sem stjórnvöld vísa í til þess að réttlæta aðgerðina.

Mér finnst einnig sú orðræða mjög áhugaverð sem maður heyrir víða að hinir svokölluðu kvótakóngar eigi að skila kvótanum sem þeir fengu gefins og að þá skal svipta þessum meintu gjöfum hafsins án nokkurrar umræðu. Ég hreinlega trúi ekki að vel upplýst fólk hafi þessa skoðun, að það haldi virkilega að fiskurinn í hafinu sé þeirra eign og að þessi eign sé gullgæs sem verpir gulleggjum möglunarlaust og án allrar fyrirhafnar. Það verður að segjast að slíkt viðhorf er í besta falli barnalegt.

Þau fyrirtæki sem eru að skila hvað mestu út í samfélagið eiga flest það sameiginlegt að vera vel rekin, hafa fjárfest í sjálfum sér, öflugri vinnsluflota, innviðum, tækjabúnaði, veiðarfærum, nýjungum, menntun og svo mætti lengi telja. Auðvitað má taka dæmi um illa rekin fyrirtæki og óæskilega samþjöppun ásamt kvótasölu úr sjávarþorpum, en það eru ekki dæmi sem skal hafa til viðmiðunar þegar verið er að ræða greinina í heild og þá hagsmuni sem þjóðin hefur sameiginlega af velgengni hennar.

Við þurfum að geta skilið hismið frá kjarnanum í umræðunni því þetta eru hagsmunir okkar allra í nútíð og framtíð.

Eins og margir vita þá hefur íslenskur sjávarútvegur vaxið og dafnað í áratugi, þó oft hafi róðurinn verið þungur, ég mun og get gengið það langt að segja að víða hefur nánast verið unnið kraftaverk og er ég ekki ein um þá skoðun. Greinin er arðbær, hún gefur af sér til samfélagsins, tekur þátt í og er hluti af nærsamfélagi sínu, er virkur þátttakandi í vísindalegum rannsóknum, nýsköpun og þróun afurða öllum til framdráttar, fyrirtækin í íslenskum sjávarútvegi eru mörg og fyrirtækin sem þjónusta sjávarútveginn eru enn fleiri, þessi fyrirtæki eru ólík að mörgu leyti en eiga líka margt sameiginlegt, það sem sameinar þau öll er jú fiskurinn í hafinu, sjávarafurðir, og það að ætla að taka sénsinn á því og bara sjá hvernig hlutirnir þróast með hækkun veiðigjaldsins um meira en helming er í einu orði sagt vanvirðing við þá sem vinna í íslenskum sjávarútvegi, vinna við að þjónusta íslenskan sjávarútveg og síðast en ekki síst vanvirðing við samfélög þessa lands, hvort sem er í bæ eða borg.

Sjávarútvegurinn er það sem við höfum byggt okkar afkomu á frá öndverðu og við eigum ekki að umbylta þróun sem hingað til hefur verið okkur arðbær og gjöful heldur ræða hlutina, finna sameiginlegan flöt, vinna að því að halda áfram að byggja upp og styrkja samfélögin í sjávarútveginum því ef við höldum áfram að gera vel og betur þá vinna allir, ruggum ekki bátnum að óþörfu.

En af hverju er þessi skautun í umræðunni?

Má engum vegna vel? Má enginn skara fram úr? Má enginn hafa fengið neitt upp í hendurnar án þess að þurfa að greiða fyrir syndir feðranna með virðingu sinni eða auði? Erum við ekki öll meðvituð um það að þó svo að fiskurinn sé „eign“ okkar allra þá er ekki þar með sagt að allir geti skapað auð úr þessum verðmætum? Er það ekki örlítil einföldun að halda því fram? Það mætti líkja þessu að einhverju leyti við lífeyrissjóðina svona til einföldunar, enda nokkur útgerðarfyrirtækin á markaði, ef þeim gengur vel gengur okkur vel.

Ég vona að enginn sem les þetta haldi að ég telji ekki að veiðigjöldin geti verið hærri, ég tel að svo geti verið, en ekki með þeirri aðferðafræði sem núverandi ríkisstjórn leggur til. Ég er einfaldlega hrædd um að þau séu með framferði sínu að hella olíu á eld þeirra sem eru oft mjög snöggir að rífa fram heykvíslarnar og skunda niður á torg, hvetja til umræðu sem er óæskileg og ósönn, sem sagt, þau eru ekki fagleg í því sem þau eru að gera og mætti jafnvel segja að það gæti örlítils valdhroka, hann endurspeglast í þeirra tilsvörum, ég segi þetta í fullri einlægni.

Landsbyggðin og mölin

Okkur þykir sport að rökræða þessar svokölluðu andstæður, landsbyggðina og mölina, þetta er auðvitað hitamál og skiptir marga miklu máli að samfélögin á landsbyggðinni séu ekki hundsuð eða sett í B-flokk að ósekju, að berjast fyrir sjálfsögðum samfélagslegum réttindum hefur kostað endalausa baráttu margra ef ekki flestra sveitarfélaga í gegnum áratugina og á það eflaust best við hinar brothættu byggðir. Við áttum okkur öll á því að með breyttri samfélagsgerð, þróun og tækni þá verður ekki allt eins og það var, en góðir hlutir gerast hægt og þegar miklir umbreytingatímar ganga í garð er mjög mikilvægt að þau stjórnvöld sem eru við lýði hagi sér skynsamlega og beri hag allra fyrir brjósti, beinharðir peningar skipta þar því ekki alltaf höfuðmáli og þetta eiga flestir að vita.

Tökum einfalt dæmi um mögulega atburðarás eftir fyrirhugaða hækkun veiðigjalda. Í ónefndum bæ eru tvær útgerðir, þrír togarar eru gerðir út, það er einhver landvinnsla á svæðinu, bræðsla, netagerð og einnig kassagerð, sem nýverið fór einnig að framleiða plast í fiskikassa og flot fyrir landeldi, ágætis uppgangur og sumir líta björtum augum til framtíðar – það er búið að fjárfesta töluvert í greininni og tengdar greinar farnar
að sjá möguleika og þjónustuaðilar
eru glaðir, orkuverð reyndar fjandsamlega hátt og ekki hægt að sjá framtíðina í þeim málum, ferðaþjónustan er góð en hún er hverful líkt og allt annað, nema skatturinn auðvitað. Allavega, svo skal skella á títtnefndum veiðigjöldum með stuttum fyrirvara og hafa þau eins há og mögulega hugsast getur því útgerðin getur það … segja þeir, sérfræðingarnir að sunnan. Það sjá flestir að hryggjarstykkið þarf að standa, það hangir svo margt á þessari ágætu súlu, að eiga við hana með því að veita óstöðugt brot í alla hálsliði er séns sem enginn stjórnmálamaður á að taka. Bærinn mun kannski lifa af, útgerðin eflaust líka, en samfélagið sem þarna er og hefur verið að koma sér fyrir þarf að taka höggið, við skulum ekki vera einföld, þannig er það bara, en þannig á það ekki að vera, ég bið því þá sem hafa valdið, spáið aðeins meira í þetta.

Þeir fiska sem róa

Fiskurinn og sauðkindin er það sem við erum, við værum ekki hér nema vegna þeirra frumkvöðla sem byggðu þetta land okkar, kenndu sér að verka fiskinn og sauðkindina, geyma matinn og nýta í þaula.

Við nýtum og höfum nýtt afurðir hafsins í allan fjandann, eldsneyti, skeiðar, leikföng, húsgögn, skart, einangrun, greiður, seyði, smyrsl, byggingarefni og svo mætti endalaust telja, það sama með blessuðu sauðkindina, ég segi bara takk og takk fyrir allt. En þessar afurðir detta bara ekkert í fangið á okkur, við höfum í gegnum tímann lært að nýta og vinna úr auðæfum okkar lands, sú þekking sem hefur safnast saman á íslenskum sjávarháttum bæði fyrr og síðar er ómetanleg og við þurfum að bera virðingu fyrir þessari þekkingu og hlúa að henni. Þau samfélög og fyrirtæki sem reiða sig á sjávarútveg vita manna best að það þarf að búa í haginn, eins og gerist og gengur, og því eðlilegt að þó svo að það gangi vel eitt árið eða nokkur ár í röð þá geta komið ár eða árafjöld þar sem ekki gengur vel, jafnvel illa, og því þarf að vera fyrirsjáanleiki og svigrúm til þess að gera eins vel og hægt er þegar gefur á bátinn. Sjávarafurðir eru auðvitað þannig eins og með flest (nema skattinn), að afkoman getur verið hverful, jafnvel horfið líkt og dögg fyrir sólu. Ef við ætlum að leyfa okkur það að leggja gjöld, skatt, rentu eða hvað þetta kallast, með offorsi, án tillits til nærsamfélaga og greinarinnar í heild, þá erum við í slæmum málum, hugmyndafræðilega snauð og óskynsöm.

Að fara á vertíð

Það þekkja fáir eins vel að fara á vertíð og Bubbi Morthens, hann þekkir það ekki bara á eigin skinni heldur hefur hann með snilligáfu sinni komið þeirri upplifun og tíðaranda, sem þá var, í texta og lög sem munu lifa í þjóðarsálinni um aldir. Það er rómantík í þessum textum þó svo verið sé að syngja um oft erfiða tíma, liðna tíð, sorg og sigra. Við tökum þetta ekkert úr okkur, þessa tilfinningu að koma úr harki, fá símtal um miðja nótt til þess að koma í löndun eða frystihúsið að bjarga verðmætum, fá að fara í skúrinn að beita með gömlu körlunum, vigta og pakka, bíða á bryggjunni eftir að pabbi komi í land, heyra í útvarpinu að bátur hafi farist og sex manns saknað, kvótinn seldur úr þorpinu, loðnubrestur, fiskimjölsverksmiðjunni lokað, nýtt skip í smíðum, metár í hagnaði, makríllinn að koma sterkur inn … alls konar tilfinningar kvikna! Við erum og verðum alltaf á einni stórri vertíð, vertíðinni er ekki lokið, hún er bara rétt að byrja, við ráðum ekki við áföll á hafi eða loðnubrest en við getum ráðið því hvernig við förum með fagið, söguna og allt það sem við höfum byggt upp og erum að reyna að byggja upp áfram og til framtíðar. Sýnum sögunni virðingu og tökum samtalið um það hvað er best að gera svo við getum með stolti sagt að þetta sé eitthvað sem við eigum sameiginlega og þannig ætlum við að nálgast hlutina, í sameiningu.