Ísland rekur lestina í upptöku nýrra lyfja

Í árlegri skýrslu samtaka frumlyfjaframleiðenda í Evrópu, EFPIA, um markaðssetningu nýrra lyfja í Evrópu kemur m.a. fram að af 173 nýjum lyfjum sem fengu markaðsleyfi á árunum 2020 til 2023 hafa 59 lyf, eða 34%, verið tekin formlega í notkun á Íslandi. Þýskaland er það land sem flest lyf hefur tekið í notkun, 90%. Ísland er töluvert undir meðaltali Evrópulanda í þessu tilliti, sem er 46%.

Þetta kemur fram á vefsíðu Frumtaka sem eru samtök framleiðenda frumlyfja hér á landi, en aðildarfyrirtæki samtakanna eru 18 talsins.

„Við erum alltaf fyrir neðan meðaltal í Evrópu og aftast á Norðurlöndum,“ segir Jakob Falur Garðarsson framkvæmdastjóri Frumtaka í samtali við Morgunblaðið.

Í skýrslu EFPIA eru lönd borin saman eftir því hversu mörg lyf, sem fengið hafa markaðsleyfi Lyfjastofnunar Evrópu á fjögurra ára tímabili, hafa fengið greiðsluþátttöku í hverju þeirra, og er miðað við stöðu mála í ársbyrjun. Á Íslandi hafa 20 af þeim nýju lyfjum sem fengu markaðsleyfi 2020 verið notuð, hafa annaðhvort fengið leyfisskylda greiðsluþátttöku eða verið notuð á grundvelli undanþágu. Sama gildir um 21 lyf sem fékk leyfi árið 2021, 15 frá árinu 2022 og þrjú lyf sem fengu markaðsleyfi 2023.

Undir meðaltali Evrópulanda

Fram kemur hjá Frumtökum að Ísland reki lestina í upptöku nýrra lyfja þegar litið sé til Norðurlanda. Aðeins Noregur er þar ásamt Íslandi undir meðaltali Evrópulanda. Staða Íslands í samanburðinum er svipuð og verið hefur undangengin ár, en Noregur hefur fallið niður listann. Danmörk stendur fremst Norðurlandaríkja í notkun nýrra lyfja, er í níunda sæti listans. Finnland og Svíþjóð eru í 16. og 17. sæti, Noregur í 21. sæti og loks Ísland í 23. sæti. Í efstu sætunum eru Þýskaland, Ítalía og Austurríki, með 90%-80% í upptöku nýrra lyfja.

„En það er ekki þar með sagt að þessi lyf séu ekki fáanleg á Íslandi, en þau koma þá í gegnum svokallað undanþágukerfi. Meginábending okkar til stjórnvalda er sú að það verði að horfa til þeirrar staðreyndar að íslenski markaðurinn er örmarkaður og þröskuldurinn inn á hann er erfiður og fráhrindandi. Markmið lyfjalaganna er að tryggja framboð nauðsynlegra lyfja til að tryggja eins og kostur er öryggi sjúklinga,“ segir Jakob Falur.

Verð ákveðið af stjórnvöldum

Í því samhengi nefnir hann kröfuna sem stjórnvöld gera um verð, verðlagning sé ekki frjáls en verðið ákveðið af stjórnvöldum. Hann bendir á að hvað varðar svokölluð sjúkrahúslyf sem í daglegu tali eru kölluð leyfisskyld lyf sé meginlínan sú að verðið sem heilbrigðisyfirvöld eru reiðubúin að greiða sé hið sama og lægsta verð sem fyrirfinnist á Norðurlöndum.

„Sú krafa ein og sér gerir það að verkum að flókið er að þjónusta þennan markað fyrir fyrirtækin,“ segir hann og bendir á það gefi augaleið að svo lítill markaður sem sá íslenski er lendi aftast í röðinni þegar kemur að markaðssetningu lyfja. Það kosti fyrirtækin jafn mikið að uppfylla kröfur, t.d. eins og um tungumál, pakkningar eða fylgiseðla, hvort sem markaðurinn er lítill eða stór.

Jakob Falur segir að öðru máli gegni um almenn lyf, þar sé horft til meðalverðs á Norðurlöndum.

Hann segir orsakir þess að hér gengur hægar að innleiða ný lyf vera þekktar. „Okkur finnst oft skorta á að tekið sé tillit til smæðar markaðarins,“ segir Jakob Falur. Öll ákvarðanataka varðandi verðlagningu lyfja sé á höndum hins opinbera, en Frumtök hafi m.a. kallað eftir því að lyfjaverðsstefnan verði einfölduð þannig að samþykkt hámarksverð allra lyfja í heildsölu lúti sömu forsendum og við ákvörðun um hámarksverð í heildsölu. Með öðrum orðum; að almennt verði miðað við meðalverð á Norðurlöndum í stað lægsta verðs, líkt og raunin hefur verið um árabil varðandi sjúkrahúslyf.

Jakob Falur bendir á að þau lyf sem mest eru notuð hér á landi séu seld hingað á grundvelli útboðs, þannig að þar flækist krafan um lægsta verðið ekki fyrir. Öðru máli gegni hins vegar um lyf sem minna eru notuð, en hann segir að auðvitað eigi þau einnig að vera aðgengileg.

„Markmið lyfjalaganna er að tryggja framboð og stjórnvöld hafa öll spil á hendi til að stýra markaðinum,“ segir hann og bendir á að Frumtökum þyki framganga stjórnvalda á þeim vettvangi vera til þess fallin að ganga gegn markmiði laganna.