Óvíst hvernig ólögmæt gögn láku

Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir dómsmálaráðherra sagði á Alþingi í gær að rannsaka þyrfti gagnaleka frá embætti sérstaks saksóknara sem sakamál. Hún greindi jafnframt frá því að hún hefði óskað eftir að fá öll gögn málsins frá héraðssaksóknara, eins og embættið heitir nú.

Sigríður J. Friðjónsdóttir ríkissaksóknari fól á dögunum lögreglunni á Suðurlandi að rannsaka málið, þótt ekki sé að fullu ljóst hvað hún eigi að rannsaka, enda nokkuð um liðið frá ætluðum brotum og þau mögulega að miklu leyti fyrnd.

Gömul mál og ný

Ekki einfaldar það málið að ríkissaksóknari fékk á sínum tíma kæru um brot á þagnarskyldu fyrrverandi starfsmanna sérstaks saksóknara, en þeir stofnuðu og ráku fyrirtækið PPP, sem kemur mjög við sögu í gagnalekanum, eins og frá málinu hefur verið greint í afhjúpandi umfjöllun Ríkisútvarpsins.

Ríkissaksóknari felldi það mál niður, að því er virðist vegna þess að ekki þótti sýnt að mennirnir hefðu brotið af sér. Þeir báru að þeir hefðu haft heimild yfirboðara til þess að afhenda þrotabúi Milestone gögn, en rannsóknin beindist aðeins að gögnum sem vörðuðu það.

Morgunblaðið hefur séð ýmis gögn, sem styðja það, en einnig framburð saksóknara um hið gagnstæða. Þá er óútskýrður ótakmarkaður og eftirlitslaus aðgangur fulltrúa þrotabúsins að skjalageymslu embættisins, sem varla hefur gerst án samþykkis yfirmanna.

Ríkissaksóknari virðist hins vegar ekki hafa velt því mikið fyrir sér; ekki séð að þörf væri á húsleit, haldlagningu á tölvum eða ámóta aðgerðum þá. Ríkissaksóknari virðist ekki heldur hafa tekið alvarlega ábendingar um að héraðssaksóknari hefði í fórum sínum ýmis ólögmæt gögn, eins og síðar virðist komið á daginn. Þar á meðal hlerunargögn óviðkomandi sakamálarannsóknum eða utan heimilda.

Eftir á að hyggja kann það að lýsa óhóflegu tómlæti ríkissaksóknara um svo alvarlegar ásakanir, þar sem einkar viðkvæm og hugsanlega ólögmæt gögn ákæruvaldsins voru í spilinu. Þar var mikið undir, möguleg spilling embættisins, spilling sakargagna sem sett gæti ákærur í uppnám, miklir fjárhagshagsmunir og vitaskuld rík mannréttindasjónarmið.

Það er vitaskuld helsta ástæða þess að ríkissaksóknari fól öðru embætti að taka málið að sér, þótt fátt sé víst um að í því reynist lengur efni í opinbert sakamál.

Maðkar í mysu saksóknara

Miðað við það efni, sem hefur verið látið í skína, virðist lítill vafi leika á því að í gagnalekanum var m.a. að finna efni úr fórum sérstaks saksóknara, sem embættið átti alls ekki að vera með. Fullyrt er að þess hafi alls verið aflað með lögmætum hætti, svo sem með hlerunum eða húsleitum samkvæmt dómsúrskurði, en hins vegar hefur héraðssaksóknari játað að einhver misbrestur hafi verið á því að gögnum óviðkomandi rannsókninni hafi verið eytt, nú eða óleyfilegum gögnum eins og símtölum sakborninga við lögmenn sína.

Eftir bankahrun voru dómarar mjög örlátir á úrskurði um svo íþyngjandi aðgerðir, þrátt fyrir ströng lagaskilyrði. Nefnt er að árin 2008-2012 óskaði lögregla og saksóknari 875 sinnum eftir hlerunarheimild, en fallist var á 869 þeirra, eða 99,7%, sem ber vott um nokkra undanlátssemi.

Ýmis dæmi eru um slíkar heimildir sem lögregla sóttist eftir af minna tilefni en lög leyfa og eins og tölfræðin ber með sér fundust oftast dómarar sem ekki virðast hafa hirt um að kanna lagaskilyrðin.

Samkvæmt lögum er það ríkissaksóknari, sem á að hafa eftirlit með framkvæmd hlerana. Á því var hins vegar mikill misbrestur 2011, eins og kom fram í viðtali við Sigríði J. Friðjónsdóttur í Morgunblaðinu 23. ágúst:

„Annað verkefni sem ríkissaksóknari hefur lítið getað sinnt er eftirlit með „sérstökum rannsóknaraðferðum lögreglu“, m.a. símahlerunum. Lögreglan vill gjarnan að einhver kanni vinnubrögð hennar og ríkissaksóknari hefur raunar fengið öll gögn um símahleranir frá 2009 afhent. Það er þó enginn til að fara yfir þau. „Þessi gögn eru bara inni í skáp hjá mér,“ segir Sigríður.“