Ísland í efsta sæti á lífskjaralista SÞ

Ísland skipar efsta sæti á nýjum lífskjaralista sem Þróunaráætlun Sameinuðu þjóðanna birtir árlega og byggir á lífslíkum íbúa, lengd skólagöngu og vergum þjóðartekjum á mann.

Ísland var 3. sæti á listanum á síðasta ári en hefur nú skotið Noregi og Sviss, sem þá voru í efstu sætunum, aftur fyrir sig.

Fram kemur í skýrslu Þróunaráætlunarinnar að lífskjaravísitala Íslands, sem byggist á fyrrgreindum viðmiðunum, hafi hækkað um 15,6% frá árinu 1990 til ársins 2023 og sé nú 0,972. Á þessu tímabili hafi lífslíkur Íslendinga við fæðingu aukist um 4,95 ár, áætluð skólaganga Íslendinga hafi lengst um 4,71 ár og vergar þjóðartekjur á mann aukist um 77,3%.

Hægir á lífskjarabata

Þróunaráætlunin lýsir í skýrslunni áhyggjum af því að svo virðist sem hægt hafi á lífskjarabata í heiminum á síðasta ári en ríki heims hafi árið 2023 byrjað að ná sér á strik á ný eftir covid-19-heimsfaraldurinn.

Segir stofnunin að haldi þessi þróun áfram sé ljóst að markmið, sem áður hafði verið vonast til að næðust um árið 2030, muni ekki nást á næstu áratugum. Það þýði að heimurinn verði óöruggari, tvístraðri og viðkvæmari fyrir efnahagslegum og umhverfislegum áföllum.

Achim Steiner, yfirmaður Þróunaráætlunarinnar, segir í samtali við AFP-fréttastofuna að niðurskurður ýmissa ríkja, þó einkum Bandaríkjanna, á þróunaraðstoð muni ýta undir þetta. Ef auðug ríki hætta að verja fé til þróunaraðstoðar muni það hafa áhrif á hagkerfi og samfélög og væntanlega endurspeglast í lífskjaravísitölu Þróunaráætlunarinnar eftir eitt til tvö ár vegna minnkandi lífslíkna, samdráttar í þjóðartekjum og vaxandi átaka.

Sérfræðingar Þróunaráætlunarinnar segja ekki ljóst af hverju hægðist á lífskjarabata á síðasta ári, en ein af ástæðunum virðist sú að lífslíkur hafi ekki aukist í samræmi við væntingar, hugsanlega vegna hliðaráhrifa af covid-19 eða stríðsátaka sem færst hafa í vöxt.

Þá kemur fram í skýrslunni að fjórða árið í röð hafi munur á þeim ríkjum sem mælast með mjög háa lífskjaravísitölu og þeirra sem mælast með mjög lága vísitölu aukist. Fram að því hafi jafnt og þétt dregið úr þessum mun.

Gervigreind breytir öllu

Í skýrslu Þróunaráætlunarinnar segir hins vegar að gervigreind gæti skapað skilyrði fyrir lífskjarabata á ný og með skynsamlegri stefnumótun og áherslu á fólk geti gervigreind orðið mikilvæg brú til nýrrar þekkingar, hæfni og hugmynda sem geti bætt hag allra.

„Gervigreind mun breyta nánast öllum þáttum lífs okkar,“ segir Steiner við AFP og bætir við að það kunni að ýta undir jákvæða þróun í einstökum löndum, bæði ríkum og fátækum.

Þróunaráætlunin leggur þó áherslu á að ekki sé sama hvernig þessi tækni er nýtt og ýmis ljón kunni að vera á veginum. Þannig sé aðgengi að gervigreind í fátækari ríkjum ekki eins gott og þeim ríkari og menningarmunur gæti haft áhrif á hvernig gervigreindartæki eru þróuð.

Í skýrslunni segir að í hátekjuríkjum á borð við Bandaríkin, Kóreu, Japan og Þýskaland séu traustir stafrænir innviðir sem veiti þessum ríkjum mikið forskot í þróun gervigreindar. Bent er á að rúmlega 70% fjárfestingar í gervigreind í heiminum á síðasta ári hafi verið í Bandaríkjunum.

„En við getum stefnt að því að draga úr þessari áhættu,“ segir Steiner og bætir við að það ætti ekki að hindra að gervigreind sé nýtt til rannsókna í læknisfræði sem muni koma öllum til góða.

„Framtíðin er í okkar höndum,“ segir í skýrslu Þróunaráætlunarinnar. „Tæknin snýst um fólk, ekki aðeins hluti. Undir sviðsljósi uppfinninga leynast mikilvægir kostir sem þarf að taka afstöðu til og afleiðingarnar munu hafa áhrif á margar kynslóðir.“

Afríkuríki aftast

Alls eru 193 ríki á lista Þróunaráætlunarinnar. Í efstu sætunum eru Ísland, Noregur, Sviss, Danmörk, Þýskaland, Svíþjóð, Ástralía, Hong Kong, Holland og Belgía. Finnland er í 12. sæti, Bretland í 14. sæti, Bandaríkin í 17. sæti og Japan í 23. sæti svo eitthvað sé nefnt.

Neðst á listanum eru Afríkuríkin Malí, Níger, Tsjad, Mið-Afríkulýðveldið, Sómalía og Suður-Súdan. Af öllum svæðum heims hefur lífskjaraþróun verið hægust í Suður-Asíu og Afríku sunnan Sahara.

Í skýrslu Þróunaráætlunar SÞ segir að sá vandi sem steðji að ríkjunum með lægstu lífskjaravísitöluna sé afar mikill vegna vaxandi viðskiptaátaka, versnandi skuldavanda og minnkandi atvinnumöguleika vegna iðnaðarþróunar.