Standa vörð um málfrelsið

„Versta ritskoðun sem þú getur orðið fyrir er þegar þú ferð að ritskoða sjálfan þig af ótta við afleiðingarnar. Við höfum séð það gerast bæði í listaheiminum og í akademíunni,“ segir Khaled Barakeh, sýrlenskur listamaður og aðgerðasinni sem starfar í Berlín. Hann stýrir sýningunni Absenced sem stendur opin á Borgarbókasafninu Grófinni til 25. maí.

„Þetta byrjaði allt 7. október 2023. Þá komst ritskoðunin í Þýskalandi á næsta stig, ekki bara gegn þeim sem töluðu með Palestínu og á móti Ísrael heldur einnig öllum þeim sem töluðu gegn stíðinu og fyrir vopnahléi. Stjórnvöld þar fóru að slaufa fólki, ritstýra því, hóta því og refsa með ýmsum hætti og mér fannst ekki rétt að þaggað væri niður í fólki sem talar fyrir þessum málstað. Við verðum líka að standa vörð um málfrelsið, svo þetta kemur í raun öllum við. Þetta er fyrsta skrefið og maður getur ekki annað en óttast það sem kemur næst. Trump og hótanir hans í garð háskólanna í Bandaríkjunum er mjög nærtækt dæmi,“ segir Barakeh.

Langur listi slaufaðra

„Mér fannst ég verða að skapa vettvang fyrir listamenn sem hafa orðið fyrir þöggun. Hver þeirra fær um 30 A4-blöð til þess að tjá sig og svo sjá prentarar um að koma verkunum til skila. Ég ákvað að listamennirnir væru algjörlega frjálsir til að gera hvað sem þeir vildu. Ég vildi ekki ritstýra þeim á nokkurn hátt.“

Sýningin var í fyrra sýnd í Borgarbókasafninu í Malmö. „Bókasöfn eru viðeigandi vettvangur fyrir þessa sýningu. Þau eiga að standa vörð um málfrelsi. Ég veit ekki hvernig það er á Íslandi en í Svíþjóð er það lögbundið hlutverk bókasafna.“ Þá bætir hann við að bókasöfn henti líka vel fyrir sýningu sem þessa því þau séu opin öllum og þangað komi þverskurður samfélagsins.

Spurður hvernig hann hafi valið listamennina sem taka þátt í sýningunni segir Barakeh: „Ég skoðaði alla listamenn og fræðimenn sem stjórnvöld í Þýskalandi hafa slaufað. Það er mjög stór hópur. Listinn frá síðasta ári telur um 250 manns og fleiri hafa bæst við síðan. Þegar ég setti þessa sýningu upp í Malmö kom fólki mjög á óvart að þetta ætti sér stað í Þýskalandi, sérstaklega í hinni framsæknu Berlín því fólk vill meina að þar standi fólk vörð um réttindi fólks.“

Hópurinn samanstendur að hans sögn af fólki af ólíkum uppruna, sumir listamennirnir séu gyðingar og eigi jafnvel rætur að rekja til Ísraels. Sumir þeirra hafi upplifað ritskoðun löngu fyrir árásina 7. október 2023. „Það hefur átt sér stað kerfisbundin þöggun í Þýskalandi og á fleiri stöðum,“ segir hann.

Glæpur er glæpur

„Það hryggir mig meira en orð fá lýst að fylgjast með því sem er að gerast í Palestínu burtséð frá því hvaða skoðanir ég hef á pólitíkinni. Þótt ég sé fæddur í Sýrlandi þá er ég ekki múslimi og skilgreini mig ekki út frá þjóðerni. Þetta snýst ekki um sjálfmyndarpólitík heldur um mannréttindi, eða ekki einu sinni mannréttindi heldur mannslíf. Ég skil ekki hvernig þetta er ágreiningsmál. Ég er ekki að réttlæta það sem gerðist 7. október eða afsaka það með nokkru móti. Ég þekki þessa löngu sögu og skil samhengið. En Þjóðverjar tefla alltaf fram ásökunum um gyðingahatur og halda því fram að ef þú ert múslimi eða arabi þá styðjirðu Hamas. Þetta er komið á næsta stig absúrdisma og heimsku. Við verðum að sjálfsögðu líka að berjast gegn gyðingahatri og það er augljóst að gyðingar hafa upplifað hrylling. En hvers vegna þarf einhver að borga fyrir það? Og af hverju eru Þjóðverjar, sem báru ábyrgð á þessum hryllingi, að leyfa þessu að gerast aftur? Þegar þeir segja „aldrei aftur“ þá eiga þeir við „aldrei aftur í Evrópu“. Það virðist vera í lagi að drepa brúnt og svart fólk. En glæpur er glæpur og það á ekki að skipta máli í hvaða liði maður er.“

Hvaða hlutverki gegna listamenn í þessu samhengi?

„Listamenn þora að gagnrýna og ögra viðteknum hugmyndum og við þorum að láta okkur dreyma um betri heim. Við erum reiðubúnir að ganga skrefinu lengra í því að vernda lýðræðið og málfrelsið og taka þá áhættu sem því fylgir. Þess vegna gegna listamenn mikilvægu hlutverki.“

Barakeh segist vonast til að þessi sýning fái inni í öllum borgarbókasöfnum í Evrópu. Spurður hvort hann telji sig geta sýnt þessi verk í Þýskalandi segir hann: „Ég mun án efa gera það, jafnvel þótt sýningunni yrði lokað eins og svo mörgum öðrum.“ Hann segist vera að skipuleggja listahátíð sem haldin verði eftir fjóra mánuði og þar verði stuðningur við Palestínu áberandi. „Ég er tilbúinn að taka slaginn við þýsku stjórnina þótt ég gæti átt á hættu að vera rekinn úr landi. Ég held ég sé nú þegar kominn á svartan lista hvað varðar alla opinbera styrki og sýningarrými. En mér er alveg sama.“