Narratífan

Kennari: Skilgreinum vandann sem steðjar að móðurmálinu, brettum upp ermar og blásum til sóknar.

N1: Hver er vandinn?

K: Við höfum látið enskuna flæða inn. Við heyrum þetta á tali barnanna (ó mæ) og unglinganna (beisiklí/sorrí), já, og ungu „menningarvitanna“ sem tala um „narratívuna“ í verkinu og „„geitvei“ (gateway) að vandamálinu“.

N2: En hvað um íslenska málkerfið sem Höskuldur Þráinsson hefur sagt vera afar viðkvæmt?

K: Já, Höskuldur hefur skrifað um það snjallar greinar. Í einni þeirra líkir hann málkerfinu við kóngulóarvef sem gæti hrunið ef einn þráður í honum slitnaði. Hann varar þar sérstaklega við „nýlenskunni“ sem einkennist af afkynjun málsins. Nýlensku verður best lýst með vísunni Málvönun eftir Þórarin Eldjárn sem kann þá list að fá menn til að brosa í laumi:

Öll geta sagt það saman

sem er afkynjað.

Aðili er aðila gaman

eins og Hávi kvað.

N3: Mikið má þjóðin vera þakkát þeim sem hafa barist gegn nýlensku því nú er sá vágestur á undanhaldi. Enn er þó verk að vinna: Orðið maður er t.d. enn á bannlista sumra fréttamanna RÚV, og hvorugkynið leitar nýrra fórnarlamba. Dæmi: „Kennarar (kk) eru óánægð (hk).“ – Við skulum gleðjast yfir þeirri sérstöðu okkar að geta beitt kynjunum þremur áreynslulaust (fólkið = það; kennararnir = þeir; börnin = þau). Og við skulum muna að karlkynið (þrír/allir) er iðulega í kynhlutlausri merkingu: þrír særðust / allir eru mættir / það syrtir að er sumir kveðja.

N4: En hvað um viðtengingarháttinn?

K: Því miður er hann í hættu, sbr. setninguna í DV: „Kayla segir að starfið hefur (= hafi) haft neikvæð áhrif.“

N5: Eflum kennslu í málfræði svo við getum rætt um tungumálið. Einfalt dæmi: Við segjum mánaðamót en ekki mánaðarmót vegna þess að um er að ræða mót tveggja mánaða. Fyrri liður þessa samsetta orðs (eignarfalls-samsetning) stendur í eignarfalli fleirtölu.

N6: Höldum líka í beygingakerfið. Æfum okkur í að beygja nafnorð og lýsingarorð saman í föllum. Hvernig eru orðin vitur kona í ef.et. og ef.ft.? (sjá lausn neðst). Hvað er rangt við eftirfarandi setningu: „Minnumst uppstigningu frelsarans“ (lausn neðst). Og: Beygið sögnina vinda í kennimyndum (lausn neðst). Reynum líka að leiðrétta þessa: „Ég missti undan mér fótunum.“ Hér nægir að segja: „Ég missti fótanna“ (ég datt/hrasaði). Áhrifssögnin missa stýrir hér eignarfalli (sbr. missa marks). Fæturnir eru enn á búknum sem betur fer; verra hefði verið að missa fæturna (hér stýrir sögnin missa þolfalli).

K: Að lokum?

N7: Tölum íslensku við nýaðflutta.

N8 (hafði dottað): Nýja orðið yfir hjólahjálm: rotvarnarefni.

Lausnir: viturrar konu; viturra kvenna (við r-ið í stofninum á vitur bætist r-ið í beygingarendingunni); minnumst uppstigningar frelsarans (sögnin minnast stýrir eignarfalli, og eignarfallið er uppstigningar); vinda – vatt – undum – undið (sjá malid.is).