Úkraína fær mesta athygli

Friðrik Jónsson, sendiherra Íslands í Póllandi, segir málefni Úkraínu kalla á mikla athygli sendiráðsins en hann er jafnframt sendiherra Íslands gagnvart Úkraínu, Búlgaríu og Rúmeníu.

Sendiráð Íslands í Varsjá er á 8. hæð skrifstofubyggingar við Aleja Armii Ludowej, götuna sem kennd er við pólska herinn í borgarhlutanum Śródmieście, og þaðan er mikið útsýni yfir stóran almenningsgarð. Norska sendiráðið er á 10. hæðinni í sama húsi.

Samtalið hefst á að spyrja Friðrik hversu mikla athygli Úkraína tekur frá hans störfum.

„Hún tekur vel yfir helming af mínum tíma og stundum alveg upp í 60-70 prósent af mínum tíma,“ segir Friðrik.

Stærsta stuðningslandið

Hvernig getur það verið í ljósi þess að fáir Íslendingar eru í Úkraínu?

„Úkraína er í raun okkar stærsta stuðningsland hvað varðar til dæmis efnahagsaðstoð, varnaraðstoð og þróunaraðstoð. Heildaraðstoðin á þessu ári er að nálgast sex milljarða. Svo eru það hinir gífurlegu pólitísku hagsmunir sem tengjast Úkraínu og nær öllu alþjóðasamstarfi þessa dagana. Þar með talið á vettvangi Sameinuðu þjóðanna, Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu, Atlantshafsbandalagsins, í norrænu samstarfi og samstarfi Norðurlandanna og Eystrasaltsríkjanna (NB8). Einnig samstarfi okkar við Evrópusambandið og Bandaríkin en þar er Úkraína miðlæg í öllu starfi.

Það þýðir að ég þarf í hlutverki mínu sem sendiherra Íslands gagnvart Úkraínu að fara reglulega til Úkraínu á fundi en ég hef verið að fara að jafnaði tvisvar í mánuði til Úkraínu. Þegar ég er ekki í Úkraínu er ég í sambandi við aðila í Úkraínu, ekki síst hjá stjórnvöldum og þá sérstaklega við kollega mína í utanríkisráðuneytinu og NB8-sendiráðunum.

Ég er einnig í sambandi við kollega mína hér í Póllandi af því að töluvert af því sem gerist hér í Póllandi tengist náttúrulega því sem er að gerast í Úkraínu enda nálægðin mikil. Þannig að Úkraína er og verður óhjákvæmilega mjög fyrirferðarmikil í mínum störfum. Íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig gagnvart Úkraínu til að veita margvíslegan stuðning, pólitískan, efnahagslegan, mannúðartengdan og varnartengdan.“

Árangur á nokkrum sviðum

Hvaða árangri er samstarf Íslands og Úkraínu að skila?

„Ísland er auðvitað ekki stór leikandi á alþjóðasviðinu en samstarfið skilar árangri á nokkrum sviðum. Eitt af því er pólitískt. Fyrir Úkraínu skiptir máli að eiga sem flest bandalagsríki. Því fleiri ríki, þeim mun betra. Það telur að hafa Ísland í ríkjahópnum. Það er til dæmis betra fyrir Úkraínu að Norðurlöndin fimm og Eystrasaltsríkin þrjú vinni saman innan NB8-samstarfsins, heldur en ef hin norrænu löndin fjögur væru að vinna þar saman án Íslands og Eystrasaltsríkjanna. Það myndi ekki vera gott.“

En er samstarfið sjálft að skila eiginlegum árangri í Úkraínu?

„Já, ég myndi segja það. Ég verð fyrst að segja að það sem skiptir Úkraínu mestu máli í augnablikinu er að geta sýnt að þau hafi samstöðu og stuðning utan frá. Og sú samstaða og sá stuðningur birtist siðferðislega en líka efnislega. Efnislegi stuðningurinn felst í þeim efnahagsstuðningi sem er verið að veita og þeim stuðningi til varna sem er verið að veita líka. Í samræmi við óskir úkraínskra stjórnvalda hefur Ísland t.d. veitt öflugan stuðning við enduruppbyggingu orkuinnviða sem sæta kerfisbundnum árásum af hendi Rússa auk margskonar mannúðaraðstoðar. Er þessi stuðningur nægilegur? Nei. Þyrfti hann að vera meiri? Já. En er hann verulegur? Já. Er hann að skila árangri? Já. Staðreyndin er sú að það sem við héldum að væri annar öflugasti her í heimi hefur ekki náð þeim árangri sem hann ætlaði sér á þessum rúmu þremur árum sem eru liðin frá því að allsherjarinnrásin hófst,“ segir Friðrik og vísar til rússneska hersins.

„Þannig að eitthvað er verið að gera rétt. Það má hins vegar velta fyrir sér hvað þarf að gera. Það er augljóslega ekki nóg gert af því að stríðið heldur áfram. Innrásin hefur ekki verið stöðvuð og árásarhernum hefur ekki verið hrundið. En hvað þarf að koma meira til svo að átökum ljúki? Það er náttúrlega eitt af því sem við stöndum frammi fyrir í dag,“ segir Friðrik.

Úkraínumenn þrá frið

Hvernig meturðu þróun mála í Úkraínu sjálfri, hafandi farið oft og tíðum meðal annars til Kænugarðs?

„Úkraínumenn eru auðvitað orðnir mjög þreyttir á þessu stríði, þeir þrá náttúrlega frið og eru tilbúnir til þess að gera ýmislegt til þess að geta náð fram friði. Á sama tíma er maður ekki að finna fyrir neinni uppgjöf. Það er með ólíkindum hvað þeir eru úrræðagóðir og hvernig þeim tekst að leysa ótrúlegustu hluti við afar krefjandi aðstæður. Til dæmis hafa Úkraínumenn haldið áfram að flytja út korn og matvæli í stórum stíl þrátt fyrir stríðið. Síðan hefur þessu stríði fylgt viss iðnbylting í Úkraínu.

Það sem Úkraínumenn hafa gert á stuttum tíma í varnarmálum er hreint ótrúlegt. Og þegar þessum stríðsátökum lýkur á sú tækniþróun eftir að skila sér fyrir þetta land í framtíðinni. Það má í raun ræða um byltingu á sviði öryggis- og varnarmála og í herkænsku og hertæknifræði. Það mun hafa langvarandi áhrif á það hvernig Vesturlönd og aðrir munu nálgast möguleg vopnaátök framtíðarinnar.

Þannig að ég segi fyrir mitt leyti að þrautseigjan sem maður kynnist hjá Úkraínumönnum er mjög sérstök og hvetjandi. Að sama skapi er því ekki að neita að fólk er orðið langþreytt og það segir augljóslega til sín.“

Gæti kallað á fórnir

Þú nefnir að Úkraínumenn vilji frið. Eru menn farnir að sjá til lands?

„Það vonar enginn meira en Úkraínumenn að menn fari að sjá til lands varðandi stríðslok. Það var til dæmis viðtal við mann í Morgunblaðinu ekki alls fyrir löngu sem rekur sjálfboðastofnun varðandi gerviútlimi. Hann beinlínis sagði að það þyrfti kannski að gera það sama við Úkraínu og við sjúklingana hans, sem sagt fara í ákveðna aflimun með því að skera af þau svæði sem Úkraína er búin að tapa. Þetta er nokkuð sem stjórnvöld í Úkraínu myndu aldrei taka undir eða segja opinberlega. En það þarf að komast að einhverri niðurstöðu, en þar verður Úkraína fyrst og fremst að ráða ferð. Friður, hvernig sem hann verður, þarf líka að fela í sér ákveðið réttlæti fyrir Úkraínu og trúverðuga varnagla þannig að hann haldi.“

Við erum hér að ræða saman í sendiráði Íslands Varsjá. Í hverju felast verkefni sendiráðsins?

„Þau eru margþætt. Það er náttúrlega fjölmennt samfélag Pólverja á Íslandi og það hefur ákveðin áhrif hingað. Hér eru nú þrjú flugfélög að fljúga milli landanna, Play, Wizz Air og LOT, þannig að ferðamennska milli landanna er að aukast.

Ég held að Pólverjar séu orðnir fjórða stærsta þjóðin í komum til Keflavíkur. Viðskipti ríkjanna eru líka að aukast. Íslensk fyrirtæki eru að auka umsvifin hér í Póllandi og það eru tækifæri til að auka innflutning frá Póllandi til Íslands og frá Íslandi til Póllands.

Menningarsamstarf ríkjanna er líka í vexti en þar hefur samstarfið innan EES-sjóðanna meðal annars hjálpað til en Pólland er í raun einn stærsti samstarfsaðilinn.

Ríkin eiga einnig í nánu samstarfi í öryggis- og varnarmálum en þar eru Pólverjar svolítið leiðandi. Síðan eigum við í samstarfi við Pólverja á alþjóðasviðinu, þar með talið innan Atlantshafsbandalagsins (NATO) og Eystrasaltsráðsins en Pólverjar taka við forystu í því af Eistum 1. júlí,“ segir Friðrik en svo vill til að sama dag láta Pólverjar af forystu innan ráðherraráðs ESB og Danir taka við keflinu.

„Ég veit að Pólverjar líta svolítið til þess að nýta þennan samstarfsvettvang innan Eystrasaltsráðsins vel. Það kemur í kjölfarið á formennsku þeirra í Evrópusambandinu og er minni vettvangur en með líkt þenkjandi lönd þar innan dyra: Norðurlöndin fimm, Eystrasaltsríkin þrjú og svo Pólland og Þýskaland.“

Tækifærin bíða

Sérðu sem sagt fyrir þér að vægi Póllands í viðskiptum og utanríkisviðskiptum Íslands muni aukast á næstu árum?

„Ég held að það séu í öllu falli mörg tækifæri til þess,“ segir Friðrik.

Hann er nú eini útsendi starfsmaðurinn og er svo með fjóra staðarráðna starfsmenn og þar af tvo í hlutastarfi. Loks mun Ragnheiður Kolsöe ganga til liðs við sendiráðið í ágúst en hún starfar nú hjá fastanefnd Íslands í Genf. Sú styrking tengist meðal annars auknum umsvifum út af Úkraínu. Þá vill sendiráðið geta sinnt Rúmeníu og Búlgaríu betur.