Sáttur í eigin skinni

Bandaríska framleiðslufyrirtækið A24 hefur hin síðustu ár komið að gerð fjölda vandaðra og forvitnilegra kvikmynda og má af nokkrum nefna The Brutalist, Babygirl, The Zone of Interest, Civil War og Dream Scenario. A Different Man er framleidd af A24 og líkt og margar fyrri myndir fyrirtækisins er þessi um margt óvenjuleg og ófyrirsjáanleg. Áhorfandinn veit aldrei hvaða stefnu myndin tekur næst og viðbúið að hún muni rugla einhverja í ríminu.

Það er ekki hlaupið að því að rekja í stuttu máli söguþráð myndarinnar. Lýsingin á vef IMDb nær því að takmörkuðu leyti en þar segir að leikari láti breyta útliti sínu með læknisaðgerð. Aðgerðin gjörbreyti honum en „draumaandlitið“ verði fljótlega að martröð. Á vef Bíós Paradísar segir að myndin sé „kolsvört gamanmynd“ og það er hún vissulega en ekki síður dramamynd og hugvekjandi sem slík.

Sebastian Stan fer með hlutverk Edwards nokkurs, manns sem er afmyndaður í framan af völdum sjúkdómsins neurofibromatosis 1 eða NF1 en samkvæmt íðorðabankanum er hið íslenska heiti taugatrefjaæxlager. Myndin hefst á atriði þar sem Edward er við tökur á sjónvarpsauglýsingu. Hann er leikari en fær nánast engin verkefni vegna útlitsins. Edward líður augljóslega illa og hann forðast samskipti við fólk utan vinnu en þegar hann kynnist nágrannakonu sinni Ingrid (Renate Reinsve) virðist von kvikna í brjósti hans þar sem Ingrid sýnir honum áhuga og samkennd.

Óljós mörk

Edward býðst að fara í flókna lýtaaðgerð og lyfjameðferð sem breyta á útliti hans og tekur hann boðinu en þó með nokkrum kvíða. Að aðgerð lokinni er hann allt annar maður, sá sem titill myndarinnar vísar til. Röð tilviljana leiðir svo til þess að Edward tekur að sér hlutverk í uppsetningu áhugaleikhúss á verki eftir Ingrid sem hefur greinilega sótt innblástur í líf Edwards við skrifin.

Dag einn mætir á æfingu maður að nafni Oswald (Adam Pearson) og er hann með sama sjúkdóm og Edward. En ólíkt Edward er Oswald öruggur með sig, mælskur, ófeiminn og hrífandi. Hann segist aðeins vilja fylgjast með æfingum en fjótlega áttar Edward sig á þvi að Ingrid vill heldur fá Oswald í hlutverkið, enda er Oswald bæði með útlitið í það, sjálfsöryggi og hæfileika.

Nú kann rýnir að hafa sagt fullmikið frá söguþræðinum en getur þó fullvissað lesendur um að mikið er enn ósagt um þessa stórfurðulegu kvikmynd. Tengingar við ólíkar kvikmyndir má óneitanlega sjá, m.a. The Elephant Man frá 1980 eftir David Lynch og The Fly eftir David Cronenberg frá 1986 og jafnvel við vandræðaganginn og taugaveiklunina í Woody Allen í sínum eldri, rómantísku gamanmyndum. Leikstjórinn Aaron Schimberg virðist líka hafa gaman af því að bregða fólki því nokkrum sinnum er knúið dyra af slíku afli að maður kippist við í bíósætinu.

Þó ekki sé myndin beinlínis hlægileg eða gamanmynd er margt spaugilegt í henni og spaugið alltaf í svartari kantinum. Áfengisvíma kemur líka við sögu með nokkuð afkáralegum hætti. Eftir því sem á líður missir Edward tökin á hegðun sinni og hvötum og mörkin milli raunveruleika og ímyndunar verða óljósari. Tónlistin í myndinni ýtir undir þessa tilfinningu og virðist stundum ekki passa við það sem er að gerast á bíótjaldinu hverju sinni sem er skondin nálgun. Tónlistin er líka skemmtilega skrítin, í anda myndarinnar.

Aðalleikarar A Different Man ná virkilega vel saman og mæðir einna mest á hinum prýðilega Sebastian Stan. Adam Pearson er hins vegar senuþjófur myndarinnar, fínn leikari sem er með taugatrefjaæxlager. Hann hefur vakið athygli á sjúkdómnum og brýnt fyrir fólki að sýna þeim sem þjást af honum virðingu og tillitssemi. Það er sannarlega virðingarvert og þarft. Norska leikkonan Renate Reinsve leikur Ingrid og er þetta fyrsta hlutverk hennar í enskumælandi kvikmynd. Enskuna talar hún snurðulaust, líkt og hún væri Englendingur, og gerir hinni tvöföldu Ingrid eftirminnileg skil.

Hraðar tilfærslur

A Different Man er svört kómedía sem í grunninn fjallar um sjálfsmyndina og mörk ímyndunar og veruleika. Tvær af aðalpersónum myndarinnar, Edward og Oswald, eru haldnar sama sjúkdómi framan af en mæta honum með gerólíkum hætti. Sá hluti sögunnar er einna áhugaverðastur, hvernig þeir takast á við mótlætið og þá snúnu stöðu sem þeir eru komnir í. Annar sættir sig við hana en hinn gerir það ekki. Hvorum skyldi svo farnast betur?

Þó margt sé jákvætt myndina hefur hún líka sína galla. Þeirra á meðal eru undarlega hraðar tilfærslur milli staða í frásögninni. Eina stundina er Edward heima í íbúðinni sinni en þá næstu er hann fluttur í miklu fínni íbúð og orðinn þekktur fasteignasali. Halda mætti að þarna á milli hafi liðið einhver ár en maður fær ekkert um það að vita. Umbreytingin á Edward er líka fullhröð og þá sérstaklega í lokaþriðjungi myndarinnar.

Einna áhugaverðast við þessa kvikmynd er persónan Oswald, maður sem lætur útlitið ekki hindra sig og er sama um hvað öðrum finnst. Að Edward skuli öfunda hann er það sem situr helst í manni eftir þessa bíóferð.