Öryggi skiptir máli fyrir syrgjendur

Erfðalög eru, líkt og önnur lög, afsprengi þjóðfélagslegs tíðaranda. Tilgangur þeirra er að tryggja hagsmuni eftirlifandi ættingja og skilgreina erfðaréttinn. Samfélagið okkar hefur breyst verulega á síðustu áratugum, það á ekki við um erfðalögin en síðustu veigamiklu breytingarnar á lögunum voru gerðar árið 1989.

Eitt af upprunalegum verndarsjónarmiðum erfðaréttar var að tryggja afkomu eftirlifandi ættingja. Það er tímabært að skoða hvort þessi vernd nái sannarlega utan um alla erfingja. Erfðalögin, eins og þau standa í dag, virðast byggð á forsendum um að andlát beri að garði eftir heila mannsævi. Lögin taka ekki nægjanlega vel utan um mismunandi aðstæður í tengslum við andlát, sérstaklega þegar um er að ræða maka sem fellur frá í blóma lífsins og lætur eftir sig forsjárlaus börn. Sem og stjúp- og fósturbörn hins látna.

Réttur til setu í óskiptu búi

Í þessari stuttu grein gefst mér ekki tækifæri til þess að fara yfir allar þær greinar erfðalaganna sem ég tel tímabært að endurskoða, hér verður sérstaklega fjallað um rétt til setu í óskiptu búi. Réttur til setu í óskiptu búi er eitt lykilatriða erfðalaga. Hann tekur til hjóna sem saman hafa byggt upp eignir og skuldbindingar, en rétturinn er ekki tryggður, þar sem aðrir lögerfingjar geta krafist skipta. Við vissar aðstæður, sérstaklega hjá blönduðum fjölskyldum, geta skapast óréttlát og vandasöm skilyrði, sérstaklega þegar áhrifin bitna á ófjárráða börnum sem eiga á hættu að missa heimili sitt og þar með öryggi.

Við fráfall getur eftirlifandi maki staðið frammi fyrir erfiðum og flóknum fjárhagslegum aðstæðum, þar sem hann einn ber skyndilega ábyrgð á framfærslu ófjárráða barna, skuldum heimilisins og öðrum skuldbindingum sem hjónin áttu saman. Þegar fjárráða erfingjar nýta rétt sinn til skipta á búi getur það leitt til þess að eftirlifandi maki neyðist til að selja sameiginlega eign, jafnvel heimilið, þótt hann einn hafi staðið undir öllum fjárhagslegum skuldbindingum eftir andlát maka.

Tryggja þarf öryggi barna

Öryggi er eitt af því sem skiptir mestu máli fyrir syrgjendur eftir slíkt áfall. Með því að tryggja setu í óskiptu búi er börnum tryggður stöðugleiki með því að búa áfram á heimili sínu og halda sinni daglegri rútínu þrátt fyrir foreldramissi. Til samanburðar má nefna að fjárráða börn, sem og jafnvel börn sem hafa ekki búsetu á heimilinu, eru ekki jafn berskjölduð gagnvart skiptingu eigna og skulda, samanborið við ófjárráða börn sem eftir standa.

Þessi staða er óréttlát og ósanngjörn. Til að skapa sanngjarnara réttarumhverfi er nauðsynlegt að endurskoða lögin á þann veg að eftirlifandi maki með börn á framfæri geti setið í óskiptu búi a.m.k. þar til öll börn á heimilinu eru orðin fjárráða, eða a.m.k. þar til fimm ár eru liðin frá andláti maka.

Meginmarkmið erfðalaga á að vera að tryggja hagsmuni eftirlifandi allra erfingja. Ef lögin, eins og þau standa í dag, skekkja vægið milli hagsmuna og auka byrði á eftirlifandi maka sem situr eftir með ófjárráða börn er ljóst að það markmið næst ekki.