Dýra græna blekkingin

Ef fjölskyldur í Þýskalandi og Bretlandi eru spurðar hvað gerist þegar sífellt meira af meintri ódýrri sólar- og vindorku bætist við orkuframleiðslu þjóðarinnar geta þær svarað með því að skoða veitureikninga sína: orkan verður miklu dýrari. Þetta gengur gegn öllu sem okkur er sagt. Græn orka á að vera ótrúlega ódýr. En við fáum ekki að heyra alla söguna.

Sú hugmynd að rafmagn eigi að verða ódýrara eftir því sem við fáum meiri græna orku gengur aðeins eftir ef við notum eingöngu rafmagn þegar sólin skín og vindurinn blæs. En nútímasamfélög þurfa rafmagn allan sólarhringinn. Þegar engin sól og vindur er þarf græn orka mikið varaafl, oft knúið af jarðefnaeldsneyti. Þetta þýðir að við borgum ekki fyrir eitt heldur tvö raforkukerfi. Og þar sem varaaflgjafar úr jarðefnaeldsneyti eru notaðir minna þurfa þeir að endurgreiða fjármögnunarkostnað sinn á færri klukkustundum, sem leiðir til enn dýrara rafmagns.

Þetta þýðir að raunverulegur orkukostnaður við sólar- og vindorku er miklu hærri. Ein rannsókn sem framkvæmd var í Kína sýndi að raunkostnaður sólarorku reynist að meðaltali tvöfalt hærri en kolaorku, en ritrýnd rannsókn á orkukerfum Þýskalands og Texas sýnir að sólar- og vindorka er margfalt dýrari en jarðefnaeldsneyti.

Þýskaland og Bretland hafa nú svo mikla ódýra sólar- og vindorku að rafmagnskostnaður þeirra er orðinn með þeim dýrustu í heimi.

Nýjustu gögn frá Alþjóðaorkumálastofnuninni sýna sterka og skýra fylgni milli meiri sólar- og vindorku og mun hærra meðalorkuverðs fyrir heimili og fyrirtæki.

Í landi með litla eða enga sólar- og vindorku er meðalrafmagnskostnaður rétt rúmlega 0,11 bandaríkjadalir á kílóvattstund. Fyrir hver 10 prósentustig af sólar- og vindorku hækkar sá kostnaður um meira en 4 sent. Niðurstöðurnar eru nánast þær sömu og fyrir árið 2019, fyrir áhrif covid og stríðsins í Úkraínu.

Lítum á Þýskaland, þar sem kostnaðurinn er 0,34 bandaríkjadalir á kílóvattstund, meira en tvöfalt hærri en í Bandaríkjunum og næstum fjórum sinnum hærri en í Kína. Þjóðverjar hafa sett upp svo umfangsmikið sólar- og vindorkukerfi að við full afköst gæti það framleitt tvöfalt meira en Þjóðverjar nota af raforku. Raunin er að á sólríkum og vindasömum dögum framleiðir endurnýjanleg orka næstum 70% af þörfum Þýskalands. Slíkir dagar vekja mikla athygli fjölmiðla. Fjölmiðlar minnast hins vegar varla á dimma og stillta daga þegar sólar- og vindorkuframleiðsla skilar nánast engu. Tvisvar í vetur, þegar öll Evrópa var skýjuð og varla hreyfði vind, skiluðu sólar- og vindorkuframleiðsla minna en 4% af þeirri orku sem Þýskaland þurfti á hverjum degi.

Rafhlöðutækni ræður ekki við þetta: Öll rafhlöðugeymsla Þýskalands klárast á um það bil tuttugu mínútum. Þá eru eftir meira en tuttugu og þrjár klukkustundir af orkuþörf sem þarf að mestu leyti að mæta með jarðefnaeldsneyti. Niðurstaðan er að á þessum rólegu dögum fór heildsöluverð í svimandi háar hæðir: 1 bandaríkjadal á kílóvattstund.

Ríkisstjórnir í Evrópu sem eru almennt áhugasamar um loftslagsmál mega reyndar eiga það að þær eru yfirleitt heiðarlegar varðandi þennan kostnað þar eð rafmagnsverð inniheldur megnið af sólar- og vindorkukostnaði, þannig að neytendur finna fyrir áhrifum grænnar orkustefnu. Hins vegar er kostnaður við sólar- og vindorku í Bandaríkjunum greiddur óbeint með skattfrádrætti, sem gefur til kynna að raunverulegur kostnaður við rafmagn með sólar- og vindorku sé kannski 25% hærri en gefið er upp.

Fátæk lönd verða sérstaklega illa fyrir barðinu á lyginni um ódýra græna orku. Rík lönd neita nú að aðstoða fátæk lönd með verkefni tengd jarðefnaeldsneyti. Ef sólar- og vindorka væri í raun ódýrari hefðu fátækari lönd heimsins ódýra leið til að stökkva frá orkufátækt nútímans yfir í orkugnægð. Nýir orkuinnviðir væru þá allir byggðir á sólar- og vindorku. Þetta gerist þó aðeins í ríkum löndum þar sem rafmagnsnotkun er að minnka, en rausnarlegar niðurgreiðslur og umfangsmiklir fyrirliggjandi varainnviðir byggðir á jarðefnaeldsneyti skapa blekkinguna um sólar- og vindorku.

Í staðinn gerðist það að í fátækari löndum þar sem rafmagnsnotkun jókst um næstum 5% frá 2022 til 2023 kom megnið af viðbótinni frá jarðefnaeldsneyti, þar sem kol lögðu meira af mörkum en öll viðbótarframleiðsla sólar- og vindorku. Í Kína var meira af nýjum kolavinnslum en nýrri sólar- og vindorkuframleiðslu. Bangladess bætti við 13 sinnum meira af kolavinnslu en sólar- og vindorkuframleiðslu. Þrátt fyrir metnaðarfull markmið Indverja um sólarorku jókst kolaframleiðsla þrefalt meira en nýting sólar- og vindorku. Þetta er forsenda ásakana Bandaríkjanna um mútugreiðslur á hendur indverska milljarðamæringnum Gautam Adani: Þar sem flest indversk ríki vilja ekki „taka áhættuna af „óreglulegri“ endurnýjanlegri orku“ samkvæmt Reuters er talið að Adani hafi þurft að eyða óheyrilega í mútur til handa ríkisstarfsmönnum til að kaupa orku úr sex milljarða dollara sólarorkuverkefni sínu.

Við munum einungis geta brugðist við loftslagsbreytingum og framkvæmt orkuskipti þegar græn orka verður sannarlega ódýrari en jarðefnaeldsneyti. Fjárfestingar í rannsóknum og þróun grænnar orku – til dæmis til að þróa fjórðu kynslóðar kjarnorku og mun ódýrari rafhlöður – ættu að vera forgangsverkefni okkar.

En fyrst og fremst þurfum við að horfast í augu við sannleikann. Sú fullyrðing að ódýr sólar- og vindorka sé að taka við af jarðefnaeldsneyti er hættuleg og kostnaðarsöm lygi.