Horfast verður í augu við heildarskuldir borgarinnar

Reykjavíkurborg er skuldsettasta sveitarfélag höfuðborgarsvæðisins.

Um síðustu áramót námu skuldir og skuldbindingar samstæðu borgarinnar um 525 milljörðum króna. Skuldir A-hluta námu um 204 milljörðum króna en skuldir B-hluta 321 milljarði. Borgarstjórn hefur þannig skuldsett hvern íbúa sinn um 3,6 milljónir króna og hverja fjögurra manna fjölskyldu í borginni um tæplega fjórtán og hálfa milljón króna.

Heildarskuldir aukast hratt

Útlitið er ekki gott því samkvæmt fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar halda skuldir samstæðunnar áfram að aukast og munu nema 559 milljörðum króna í árslok 2025. Gangi það eftir mun skuldabyrðin hækka í um 3,8 milljónir króna á hvern Reykvíking.

Þegar skuldir Reykjavíkurborgar eru ræddar leggja talsmenn vinstri meirihlutans ofuráherslu á skuldir A-hluta, þ.e. borgarsjóðs, en forðast umræður um B-hlutann eins og heitan eldinn. Afar lítið var fjallað um heildarskuldir samstæðu Reykjavíkurborgar í kynningu borgarstjóra á ársreikningi Reykjavíkurborgar fyrr í þessum mánuði. Útilokað er að slík vinnubrögð væru viðhöfð í atvinnulífinu þar sem sú sjálfsagða krafa er gerð til æðstu stjórnenda að þeir geri skýra grein fyrir þróun allra skulda viðkomandi samstæðu: móðurfyrirtækis sem dótturfyrirtækja.

A-hlutinn samanstendur af aðalsjóði, eignasjóði og bílastæðasjóði. Til B-hlutans teljast fyrirtæki sem Reykjavíkurborg á að miklu eða öllu leyti.

Ekki skal gert lítið úr mikilvægi þess að fjallað sé um rekstur og skuldir A-hlutans. Þær skuldir segja þó bara hluta sögunnar enda eru þær aðeins 39% af heildarskuldum borgarinnar. Til að átta sig á heildarmyndinni þarf að skoða heildarskuldir en þá sést að skuldahlutfall Reykjavíkurborgar er hið langhæsta á höfuðborgarsvæðinu.

Skuldir B-hlutans eru 61% af skuldum borgarinnar. Með því að einblína á skuldir A-hlutans en láta eins og skuldir B-hlutans séu ekki til er skautað fram hjá meira en 320 milljarða króna skuldum borgarfyrirtækjanna sem borgarsjóður er að miklu leyti í ábyrgð fyrir.

Stundum er því haldið fram að skuldir B-hlutans skipti ekki máli því undir honum séu fjárhagslega sjálfstæð borgarfyrirtæki, sem afli sjálf tekna og muni þannig sjálf standa undir lánum sínum. Þessi fullyrðing stenst tæplega skoðun.

Fjárhagur borgarsjóðs og borgarfyrirtækja er svo nátengdur að samstæðureikningur Reykjavíkurborgar er raunhæfasta yfirlitið um fjárhag hennar. Borgarsjóður ber ábyrgð á skuldum borgarfyrirtækja í samræmi við eignarhlut sinn og sum þeirra eru rekin með beinum fjárframlögum úr honum. Um áratugaskeið hafa miklir fjármunir verið færðir frá ýmsum borgarfyrirtækjum til að bæta stöðu borgarsjóðs. Að mestu leyti með arðgreiðslum en einnig með tilfærslu eigna.

Háar skuldir borgarfyrirtækja

Skuldir tveggja borgarfyrirtækja, Orkuveitunnar og Félagsbústaða hf., vega langþyngst í skuldareikningi Reykjavíkurborgar. Skuldir þessa fyrirtækja hafa vaxið hratt og nema nú 321 milljarði króna samanlagt. Ólíklegt er að þessi fyrirtæki gætu greitt niður skuldir sínar svo nokkru nemi án þess að borgarbúar finni verulega fyrir því, t.d. með gjaldskrárhækkunum, hækkunum á leigu eða samdrætti í þjónustu.

Skuldir Orkuveitu Reykjavíkur (OR) námu rúmum 244 milljörðum króna um síðustu áramót og hækkuðu um næstum 10% eða 22 milljarða á milli ára. Stór hluti þessara skulda er tilkominn vegna pólitískra ákvarðana um fjárfestingar OR utan kjarnastarfsemi. Á sama tíma og skuldir OR vaxa hröðum skrefum er fyrirtækinu gert að greiða rúmlega sex milljarða króna í arð til borgarsjóðs vegna síðasta rekstrarárs. Augljóst er að svo há arðgreiðsla bindur hendur OR og hefur neikvæð áhrif á getu hennar til að greiða skuldir og fjármagna viðhald innviða.

Sligandi skuldir Félagsbústaða

Með færslu félagslegra íbúða úr borgarsjóði í sérstakt félag, Félagsbústaði hf., seldi borgin sjálfri sér fjölda leiguíbúða. Háar fjárhæðir voru þannig færðar í borgarsjóð en B-hluta fyrirtækið skuldsett fyrir kaupverðinu.

Skuldir og skuldbindingar Félagsbústaða hf. hafa vaxið mikið á undanförnum árum og námu rúmlega 76 milljörðum króna um síðustu áramót. Félagið á erfitt um vik með að greiða af skuldum sínum og ljóst að þær munu varla lækka án beinnar aðstoðar borgarsjóðs eða með því að hækka leigu verulega á leigjendur félagsins. Að minnsta kosti er ljóst að sjálfbærniviðmiðum Félagsbústaða verður ekki náð miðað við áframhaldandi óbreyttan rekstur að því er fram kemur í skýrslu endurskoðenda um ársreikning Reykjavíkurborgar.