Stjórnarskráin njóti allavega vafans

Mjög skiptar skoðanir hafa í það minnsta verið á meðal helztu lögspekinga landsins um það hvort frumvarp Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur, utanríkisráðherra og formanns Viðreisnar, um bókun 35 við EES-samninginn standist stjórnarskrána. Verði frumvarpið að lögum mun það þýða að innleitt regluverk frá Evrópusambandinu í gegnum samninginn gangi framar almennum lögum sem eru innlend að uppruna. Verði þeim með öðrum orðum æðri.

Við erum í þessari stöðu varðandi bókun 35 ekki sízt vegna þess að stjórnarskráin var ekki látin njóta vafans þegar Ísland gerðist aðili að EES-samningnum. Líkt og nú kusu stjórnvöld þá að styðjast eingöngu við álit lögspekinga sem töldu að ekki þyrfti að breyta stjórnarskránni og hunza varnaðarorð annarra. Einkum vegna þess að hefði verið tekið undir það að breyta þyrfti stjórnarskránni hefði aðildinni að samningnum líklega verið hafnað.

Meðal þeirra sem varað hafa við því að brotið sé mögulega í bága við stjórnarskrána er Stefán Már Stefánsson, lagaprófessor emeritus, sem var einn þeirra lögspekinga sem þáverandi stjórnvöld studdust við í aðdraganda aðildarinnar að EES-samningnum. Í grein í Morgunblaðinu 17. febrúar sagði hann þannig óljóst hvort Alþingi gæti að óbreyttri stjórnarskrá sett almenn lög um forgang tiltekinna almennra laga gagnvart öðrum lögum.

Var ekki mögulegt að ganga lengra

Varhugavert væri þess utan að sögn Stefáns Más að setja almenna og opna forgangsreglu án þess að fyrir lægi hvaða áhrif það hefði á þá löggjöf sem þegar væri í gildi. Markús Sigurbjörnsson, fyrrverandi forseti Hæstaréttar, hefur beinlínis sagt að bókun 35 stæðist ekki stjórnarskrána. Af þeim sökum hefði ekki verið gengið lengra við innleiðingu hennar í upphafi. Þannig ritaði hann í grein í afmælisriti EFTA-dómstólsins árið 2014 í íslenzkri þýðingu:

„Staðreyndin er hins vegar sú að ekki var mögulegt að ganga lengra innan þess ramma sem stjórnarskrá Íslands setur. Stjórnarskráin gerir hvorki ráð fyrir því að takmarka megi fullveldi lýðveldisins með framsali löggjafarvalds til alþjóðastofnana né að landslög, sem byggjast á alþjóðlegum skuldbindingum eins og EES-samningnum, geti eingöngu af þeim sökum öðlast ríkari stöðu en önnur almenn löggjöf.“ Leið Þorgerðar væri þannig ófær.

„Með öðrum orðum gerir stjórnarskráin ekki ráð fyrir því að árekstur á milli ákvæða almennra laga verði leystur með öðrum hætti en beitingu viðurkenndra lögskýringarreglna og veitir löggjafanum hvorki vald né svigrúm til þess að veita tilteknum almennum lögum alfarið forgang gagnvart öðrum.“ Þannig má ljóst vera að frumvarp utanríkisráðherra verður ekki samþykkt að óbreyttri stjórnarskránni eigi ekki að ganga gegn ákvæðum hennar.

Hvað er það versta sem gæti gerzt?

Versta mögulega staðan sem gæti komið upp, næði frumvarp Þorgerðar ekki fram að ganga og málið færi í kjölfarið hugsanlega fyrir EFTA-dómstólinn, væri sú að komizt yrði að þeirri niðurstöðu að fara bæri að kröfu Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) um forgang innleidds regluverks frá Evrópusambandinu. Með öðrum orðum það sem frumvarpið felur í sér! Um fyrirfram uppgjöf er að ræða án þess að látið sé í það minnsta reyna á málið fyrst fyrir dómi.

Dómstólaleiðin þýddi að möguleiki væri á því að dæmt yrði okkur í vil. Sá möguleiki er hins vegar að engu gerður með því að gefast upp fyrir fram eins og til stendur með frumvarpinu. Ef það uppfyllti ekki kröfur ESA myndi það eðli málsins samkvæmt kalla á frekari aðgerðir af hálfu stofnunarinnar þar til sú yrði raunin. Tal um að frumvarpið sé hugsað til þess að tryggja að íslenzk stjórnvöld hafi forræði á málinu stenzt þannig alls enga skoðun.

Hið allra minnsta hlýtur að vera breið samstaða um það að stjórnarskráin njóti í það minnsta vafans í þessum efnum. EES-samningnum er enginn greiði gerður með því að samþykkja frumvarp vegna hans sem óljóst er í bezta falli hvort standist hana. Ég vil hvetja alþingismenn, ekki sízt þingmenn okkar sjálfstæðismanna, til þess að standa með stjórnarskrá lýðveldisins og fullveldi landsins og beita sér gegn samþykkt frumvarps formanns Viðreisnar.