Gegn betri vitund

Fyrir ríkisstjórninni fara tveir hagfræðingar. Alla jafna væru það ágæt tíðindi enda segist ríkisstjórnin leggja áherslu á stöðugleika í efnahagslífi, aukna verðmætasköpun og bætt lífskjör sem er eitthvað sem hagfræðingar hafa í hávegum. Öllu verra er þegar dýrmætri þekkingu virðist af einhverjum ástæðum kastað á glæ, eins og ráðherrarnir tveir virðast hafa gert í tengslum við fyrirætlanir sínar um stórfellda hækkun veiðigjalda.

Annar þessara hagfræðinga, forsætisráðherra, lét þau orð falla í ræðustól Alþingis um það efni að það væri „hagfræðilega þekkt forsenda að þegar kemur að auðlindarentu þá hafi dreifing hennar ekki áhrif á hvernig fyrirtækin ákveða að skipta sínum framleiðsluþáttum vegna þess að þetta er hrein renta“. Það má vel vera að í lokuðum heimi hagfræðinnar sé það svo, fræðilega séð – þetta er ekki sérsvið undirritaðrar. En það vill svo til að hinn hagfræðingur ríkisstjórnarinnar, fjármála- og efnahagsráðherra, hefur skilið eftir sig ritrýndar fræðigreinar til glöggvunar í þessum efnum í raunheimum sem er ekki hægt að skilja á annan veg en að orð forsætisráðherra standist illa skoðun. Í einni slíkri segir til að mynda að mat á auðlindarentu sé ætíð byggt á forsendum en ekki staðreyndum og gæti því verið bæði einfaldað og gallað. Einnig að veiðigjald sé ódýr og ómarkviss leið að settu marki. Að lokum segir svo að þegar nýtingarrétturinn hafi gengið kaupum og sölum hafi þegar verið greitt fyrir aðgang að auðlindinni og ekkert rými sé í rekstrinum til að greiða skatta af rentunni því hún hafi öll runnið til fyrri eigenda. Með öðrum orðum sé sem sagt mjög erfitt, ef ekki ómögulegt, að leggja mat á auðlindarentu. Af yfirlýsingum stjórnarliða um áhrifaleysi stórfelldrar skattahækkunar verður þó vart dregin önnur ályktun en að þeir telji sig hafa gert nákvæmlega það. Slíkt afrek hlýtur þá að verðskulda Nóbelsverðlaun í hagfræði.

Burtséð frá hagfræðilegum heljarstökkum sem notuð eru sem ryk í augu almennings er raunveruleiki málsins alvarlegur. Fleiri eiga allt sitt undir þeirri einstöku verðmætasköpun sem á sér stað í og í kringum íslenskan sjávarútveg en margan kann að gruna. Þetta eru ekki aðeins útgerðirnar, sjómenn og fiskverkafólk í landi heldur einnig nýsköpunarfyrirtæki, iðnfyrirtæki og önnur stoðþjónusta og þau sveitarfélög sem byggja tilvist sína á þeirri starfsemi. Þetta annaðhvort vita stjórnarliðar mæta vel en kjósa að skella skollaeyrum við eða neita að kynna sér staðreyndir. Í öllu falli þvertaka stjórnarliðar fyrir öll möguleg neikvæð áhrif áformanna á atvinnulíf og verðmætasköpun í landinu. Hvernig má það vera þegar hagfræðingarnir í ríkisstjórninni hafa varað við einmitt þessu? Er allt falt fyrir stundarvinsældir ríkisstjórnarinnar?