Falinn 110% tollur Evrópusambandsins

Evrópusambandið hefur lengi kynnt sig sem sameiginlegan markað þar sem vörur, þjónusta, fjármagn og fólk eigi að geta flust frjálst milli aðildarríkja. En raunveruleikinn er flóknari. Innanríkisviðskipti ESB eru í reynd háð duldum hindrunum sem jafnast á við refsitolla. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn áætlar að þjónustuskipti innan ESB beri með sér kostnað sem jafngildir 110% tolli, töluvert meira en flestir tollar sem Bandaríkin lögðu á önnur ríki undir stjórn Trumps. Fyrir vörur er kostnaðurinn metinn á við 45% toll.

Hindranir eða frjáls viðskipti

Þessar hindranir eru ekki beinir skattar. Þær birtast í ósamræmdum reglum, tvöföldu eftirliti og ólíkum leyfiskröfum milli landa, jafnvel þegar vörur og þjónusta eru í samræmi við reglur ESB. Sem dæmi nefnir Luis Garicano, fyrrverandi þingmaður á Evrópuþinginu, að byggingarfyrirtæki þurfi að láta yfirfara teikningar og efni í hverju landi, jafnvel þótt þau uppfylli samevrópskar reglur. Háskólar og heilbrigðisþjónustur sem vilja starfa yfir landamæri lenda í flóknum ferlum við að fá starfsleyfi og viðurkenningu á menntun starfsfólks.

Grunnreglan sem átti að tryggja frjálsa verslun innan ESB, svokölluð gagnkvæm viðurkenning, hefur brugðist. Hún byggði á fordæmi Cassis de Dijon-málsins frá 1979, þar sem ákveðið var að vöru sem væri lögleg í einu aðildarríki ætti almennt að mega selja í öðrum. En ríki nýta sér undantekningar vegna t.d. lýðheilsu, stundum í augljósu ósamræmi við meginreglur sambandsins.

Árið 2004 bannaði Danmörk t.d. 18 tegundir morgunkorns og orkustanga frá Kellogg’s, þar á meðal Special K og Corn Flakes, með þeim rökum að vítamínbætingin gæti verið skaðleg börnum og þunguðum konum. Þessar vörur voru löglegar og vinsælar í öllum öðrum aðildarríkjum.

Að ríki þurfi stundum að víkja frá reglum ESB til að gæta eigin hagsmuna ætti að vekja spurningar um hversu sveigjanlegt og raunhæft regluverk sambandsins í raun er.

Evrópa dregst aftur úr

En jafnvel þegar sameiginlegar reglur eru settar, til dæmis um gervigreind, bankastarfsemi eða persónuvernd, fjarlægja þær ekki gömul lög, heldur staflast ofan á þau. Ríki bæta einnig oft eigin reglum við innleiðingu nýrra tilskipana, með svokallaðri gullhúðun, fyrirkomulagi sem einnig hefur verið gagnrýnt hér á landi. Fyrirtæki þurfa þannig að uppfylla bæði ESB-reglur og innlend lög í hverju landi fyrir sig, sem dregur úr hagkvæmni og eykur kostnað.

Framkvæmdastjórn ESB ber ábyrgð á að framfylgja reglum innri markaðarins, en hefur dregið úr því hlutverki. Brotamálum hefur fækkað verulega undanfarið vegna minni eftirfylgni ESB og lausnartími mála er nú oft lengri en fimm ár. Luis Garicano bendir á að framkvæmdastjórnin beini nú sífellt meiri athygli að loftslags- og varnarmálum, á kostnað samkeppnishæfni Evrópu.

Í skýrslum sem Mario Draghi og Enrico Letta unnu fyrir framkvæmdastjórnina er áætlað að raunverulegur og virkur innri markaður gæti skilað hundruðum milljarða evra í auknum hagvexti. En það myndi krefjast róttækra kerfisbreytinga, sem óvíst er hvort nokkur vilji sé til að hrinda í framkvæmd.

Evrópusambandið hefur á mörgum sviðum reglubundið sig í kaf. Í einum geira, stafrænum þjónustumarkaði, eru nú t.d. yfir 90 sérlög og meira en 270 virkar eftirlitsstofnanir. Afleiðingin virðist skýr: fyrirtæki glíma við hærri kostnað, neytendur búa við minna val og hærra verð, og Evrópa dregst sífellt meira aftur úr í alþjóðlegri samkeppni.