Ósamræmi einkunna leiði til ójafnrar stöðu

Ef ekki er stuðst við samræmd próf við innritun í framhaldsskóla og ekki er eðlilegt samræmi í námsmati milli grunnskóla eru líkur til þess að umsækjendur um skólavist í framhaldsskólum standi ekki jafnir að vígi, í andstöðu við lög og góða stjórnsýsluhætti. Þetta er meðal þess sem kemur fram í lögfræðiáliti sem lögmannsstofan Juris vann að beiðni Viðskiptaráðs Íslands.

Einkunnaverðbólga skapast

Samræmd könnunarpróf hafa ekki verið lögð fyrir í grunnskólum landsins síðan árið 2022 en þar á undan höfðu prófin ekki verið nýtt til viðmiðunar við innritun í framhaldsskóla um langa hríð. Samkvæmt athugun Menntamálastofnunar frá árinu 2022 búa 35% nemenda við það að grunnskólaeinkunn þeirra er umtalsvert lægri eða hærri en hefði verið í öðrum skóla. Einnig kom fram í athuguninni að frá því að hætt var að nýta samræmd próf til viðmiðunar við inntöku í framhaldsskóla hefði skapast samfelld einkunnaverðbólga.

Samkvæmt umræddu lögfræðiáliti getur þessi aðstöðumunur sem leiðir af ósamræmi í lokaeinkunnum úr grunnskóla haft það í för með sér að nemendur fái í reynd ójafna meðferð við innritun í framhaldsskóla. Tekið er fram í álitinu að þessi aðstöðumunur sem geti orðið til skapi ekki beina lagaskyldu til þess að samræmd próf séu tekin upp að nýju við lok grunnskóla. Hins vegar þurfi að gæta þess að raunverulegt samræmi sé í einkunnagjöf á milli einstakra skóla. Að mati höfunda álitsins er þó ekki virkt eftirlit með því að námsmat sé samræmt milli einstakra grunnskóla. Líkur eru því til þess að fyrirkomulagið sé í andstöðu við jafnræðissjónarmið og góða stjórnsýsluhætti.

Löggjöfin ekki talin nógu skýr

Guðmundur Ingi Kristinsson, mennta- og barnamálaráðherra, hefur lagt fram frumvarp til breytingar á lögum um framhaldsskóla. Meðal þess sem kemur fram í frumvarpinu er að heimilt verði við innritun í framhaldsskóla að líta í frekari mæli til annara sjónarmiða en námsárangurs, meðal annars sjónarmiða sem tengjast skólasamfélagi viðkomandi skóla til þess að tryggja fjölbreytni í nemendahópnum.

Bent er á það að samkvæmt reglugerð ráðherra sé nú þegar heimilt að líta til annara sjónarmiða en námsárangurs við innritun í framhaldsskóla og að almennt verði að telja heimilt að horfa til annarra þátta en eingöngu einkunna. Þó er bent á það að frumvarpið sé afar rúmt að efni til og tilgreini ekki nægilega skýrt þá þætti sem heimilt sé að líta til.

Í álitinu segir að ef ekki verði bætt úr þessum óskýrleika sé hætta á því að framkvæmdin, þegar á reyni, muni ekki fullnægja þeim kröfum sem leiði af sjónarmiðum um úthlutun takmarkaðra gæða né þeim sjónarmiðum sem leiði af jafnræði. Bent er á að mögulega verði hægt að bæta úr þessu á þann hátt að skýrt verði kveðið á um þau sjónarmið sem líta skuli til í reglugerð frá ráðherra eða í verklagsreglum. Samkvæmt höfundum álitsins væri þó töluvert æskilegra að löggjafinn tæki sjálfur afstöðu til þess hvaða sérstöku sjónarmiða skuli líta til við innritun framhaldsskóla, enda séu framsali lagasetningarvalds almennt settar þröngar skorður.

Að lokum er tekið fram í álitinu að frumvarpið feli aðeins í sér heimild til þess að líta til annarra sjónarmiða en námsárangurs við innritun í framhaldsskóla. Því sé ekkert því til fyrirstöðu að einstakir skólar líti aðeins til námsárangurs.