Aukin eftirspurn eftir því að lána

Arion banki tók marktæk skref inn í eldisgeirann mjög snemma, segir Hjalti Már Hauksson, verkefnastjóri hjá fyrirtækjaráðgjöf Arion banka. Hann segir bankann vera þann reynslumesta á þessu sviði hér á landi.

Hjalti var meðal þátttakenda í vel heppnuðu Hringborði hafs og eldis, málþingi um stöðu og framtíð lagareldis, í Arion banka í síðustu viku, og hefur unnið náið með fyrirtækjum í greininni.

„Við höfum fylgt félögum og vexti þeirra eftir og stutt þau bæði lánamegin og hlutafjármegin, oft í samstarfi við erlenda banka. Skilningur á greininni hér á landi hefur farið vaxandi meðal fjárfesta og alþjóðlegra lánveitenda. En auðvitað er áhætta í þessari atvinnugrein eins og í öðrum greinum, hvort sem það er byggingageiri, sjávarútvegur eða annað.“

Hjalti segir að mikil þekking á eldisgeiranum hafi byggst upp í Arion banka. „Ég tel að það sjáist best með þessari ráðstefnu. Þátttakendur sem við löðum til okkar eru háttsettir í sínum fyrirtækjum. Þetta var þéttur hópur og það var mikil eftirspurn eftir því að komast að.“

Hjalti segir að ráðstefnan, sem nú er haldin þriðja árið í röð, sé komin á kortið í hinum alþjóðlega eldisheimi. Hann bætir við að það sem skipti máli í því að vera góður „eldisbanki“ sé að byggja markvisst upp þekkingu, bæði innanhúss en ekki síður stuðla að aukinni þekkingu hér heima til að lyfta upp umræðunni. „Við sjáum að hinir íslensku bankarnir eru byrjaðir að beina sjónum sínum að geiranum í auknum mæli – sem er frábært. Greinin er fjárfrek og við teljum það jákvætt að fleiri bankar hér heima átti sig á verðmætasköpuninni, störfunum sem hún skapar, oftar en ekki í brothættum byggðum – og taki virkan þátt í áframhaldandi uppbyggingu greinarinnar.“

Áhrif á fjárfestingarstigið

Erna Björg Sverrisdóttir, aðalhagfræðingur Arion banka, tók einnig þátt í ráðstefnunni. Hún segir að fjárfestingar í greininni hafi mikil áhrif á fjárfestingarstigið í hagkerfinu. „Þau landeldisverkefni sem eru farin af stað hafa nú þegar fjárfest fyrir verulegar fjárhæðir. Þessi verkefni vega þungt í öllum áætlunum og hagspám þegar kemur að fjárfestingarstigi í hagkerfinu.“

Erna segist jafnan horfa þrjú ár fram í tímann í spám sínum. „Við erum lítið opið hagkerfi sem þarf að treysta á að bæta lífskjör í gegnum útflutning. Við höfum nú þegar þessar þrjár stóru atvinnugreinar, sjávarútveg, ferðaþjónustu og álframleiðslu. Þeim eru skorður settar, bæði af innviðum og frá náttúrunnar hendi, þannig að við getum ekki endilega treyst á að þær drífi áfram nauðsynlega verðmætasköpun til framtíðar, þó þær verði áfram þjóðhagslega mikilvægar. Drifkrafturinn mun líklega frekar vera í hugverkadrifinni starfsemi eins og lyfjaframleiðslu og svo fiskeldi.“

Arion banki spáir því að útflutningsverðmæti eldisafurða muni aukast um 60% til 2027. „Það er ofboðslega mikil aukning á skömmum tíma, en við erum samt mjög varfærin í okkar áætlunum. Ef við tökum saman allar þær áætlanir sem liggja fyrir gæti framleiðslan orðið mun meiri en spá Arion banka gerir ráð fyrir, eða mögulega fjórfaldast á næstu fimm árum, sem er gríðarlega mikið.“

Uppsafnað yfir næstu þrjú ár gætu útflutningstekjur af eldi orðið 4-500 milljarðar, að því gefnu að allar áætlanir gangi eftir. „Það er komið á par við neyslu ferðamanna hér á landi á einu ári, sem þýðir að greinin hefur möguleika á að verða mjög gildandi í hagkerfinu.“

Erna bætir við aðspurð að framlag fiskeldis til landsframleiðslu sé í dag 0,6% en ferðaþjónustan sé til samanburðar 8,8%. „Eldið kemst ekki fram úr ferðaþjónustunni á næstu fimm árum en gæti nálgast hana.“

Þá segir Erna að útflutningsverðmæti eldisafurða hafi farið upp í 54 milljarða á síðasta ári, og hefur það aldrei verið meira.

Jafngildir 70%

Hún segir að til 2027 gætu uppsafnaðar útflutningstekjur eldisins verið komnar í 230 milljarða samkvæmt grunnspá Arion banka. „Það jafngildir 70% af öllum útflutningi sjávarafurða árið 2024. Ef öll landeldisáformin ganga eftir þá gæti uppsöfnuð fjárfesting numið 200 milljörðum en útflutningstekjur 400 milljörðum eins og áður sagði.“

Hjalti bendir á að fiskurinn í sjónum sé takmörkuð auðlind. „Á einhverjum tímapunkti kemur að því að framleiðsla og verðmætasköpun á eldisfiski mun fara fram úr veiðum á sjó.“

Hann segir að Ísland sé hér í kjörstöðu með aðgengi að hreinum sjó í kvíum og góðu aðgengi að sjálfbæru rafmagni en eldi á landi er skilgreint sem orkufrekur iðnaður.

Hjalti segir að fjárfestingar í eldinu hafi verið miklar það sem af er ári. „Bara á þessu ári hafa eldisfyrirtækin, Laxey, Samherji, Thor landeldi og First Water, safnað um 250 milljónum evra í nýtt hlutafé, eða um 40 milljörðum króna. Á sama tíma finnum við hér í Arion banka að það er orðin aukin eftirspurn eftir því að lána í þessi verkefni.“

Hjalti segir að þekking erlendra banka á Íslandi og fjárfesta á greininni sé að aukast og menn hafi t.d. fylgst grannt með eldisfyrirtækjunum Salmon Evolution í Noregi og Nordic Aqua Partners í Kína sem séu leiðandi í tæknimálum. „Tæknin hjá íslensku fyrirtækjunum er keimlík þeirri hjá Salmon Evolution en aðlöguð að náttúrulegu umhverfi Íslands.“

Erna segir að 900 manns starfi beint í greininni hér á landi. „Þetta eru launþegar, þ.e. verktakar og afleidd störf eru ekki talin til. Starfsmenn eru orðnir hálft prósent af launþegum í landinu. Meirihluti þessa fólks er starfandi utan höfuðborgarsvæðisins sem hefur jákvæð áhrif á byggðarlög úti á landi.“

Hjalti segir að með auknum áhuga erlendra lánastofnana minnki hlutfall Arion banka í sambankalánum til félaganna, sem sé jákvætt. „Það þýðir þá að fyrirtækin hafa sterkari lánakjör en íslenskir bankar gætu boðið einir. Innlendi bankamarkaðurinn getur ekki einsamall hjálpað eldisgeiranum að komast á þann stað sem hann vill vera á.“

Aðspurður segir Hjalti að Arion banki sé nú þegar lánveitandi til nokkurra verkefna í laxeldi á landi. „Á sama tíma er líka mjög athyglisvert og gaman að sjá að lífeyrissjóðakerfið ætlar sér að vera þátttakandi í þessari uppbyggingu. Þau eru komin inn í flest fyrirtækin, beint eða óbeint. Við fögnum því. Þau setja oftar en ekki tóninn fyrir aðra fjárfesta.“

Erna bendir á orð Írisar Róbertsdóttur bæjarstjóra Vestmannaeyja sem sagði á ráðstefnunni að fasteignamat hefði hækkað mikið í bænum sem að hluta til megi rekja til uppbyggingar landeldisfyrirtækisins Laxeyjar í bænum. „Íbúafjöldi í bænum hefur sömuleiðis ekki verið meiri í þrjátíu ár.“

Sniðugt að byggja vinnslu

Spurður um möguleika á að vinna fiskinn meira hér á landi og auka þjónustu við geirann segir Hjalti að vinnsla afurðanna sé óhagkvæm eining ein og sér á Íslandi í dag. Því sé laxinn seldur úr landi slægður með haus. „Það gæti þó verið sniðugt að byggja eina stóra vinnslu sem fyrirtækin sameinuðust um. Slíkt væri hagkvæmara en ef fyrirtækin gerðu það hvert fyrir sig.“

Hjalti segir varðandi þjónustu við geirann að stærstu fóðurframleiðendur heims séu farnir að banka á dyrnar en eins og greint hefur verið frá í Morgunblaðinu hafa fóðurframleiðandinn Biomar og Fóðurblandan gert með sér samkomulag um mögulegt samstarf á sviði fóðurframleiðslu fyrir laxeldið.

„Magnið af laxi sem hér er framleitt er að verða nógu mikið til að réttlæta fjárfestingu í sérstakri fóðurverksmiðju og það verður forvitnilegt að fylgjast með því hvort og þá hvaða fóðurframleiðandi ríður á vaðið,“ segir Hjalti að lokum.