Fiskur leitar norður með hlýnandi sjó

Samhliða loftslagsbreytingum og því að íshella norðurskautsins hopar má búast við aukinni umferð um norðurskautið og jafnvel meiri fiskgengd til norðurs en við höfum átt að venjast. Þetta er meðal þess sem kemur fram í grein Mariu Fossheim, rannsóknarstjóra hjá norsku hafrannsóknastofnuninni, sem birt var á norska fréttamiðlinum Nordnorsk debatt. Þar ræðir hún jafnframt þörf þess að viðhafa öfluga rannsóknastarfsemi á svæðinu.

Aðild Íslands mikilvæg

Meirihluti Norður-Íshafsins tilheyrir fimm strandríkjum. Það eru Bandaríkin (Alaska), Kanada, Grænland/Danmörk, Noregur og Rússland. Næst Norðurpólnum er þó 2,8 milljóna ferkílómetra svæði sem telst vera alþjóðlegt hafsvæði en á slíkum svæðum eiga í raun öll ríki rétt á því að stunda veiðar. Fossheim segir lítið um fiskveiðar í atvinnuskyni í Norður-Íshafi eins og er en um miðja þessa öld segir hún að vísindamenn geri ráð fyrir að hafið verði að mestu íslaust síðsumars.

Þorvarður Atli Þórsson, deildarstjóri málefna hafsins og fiskveiða hjá utanríkisráðuneytinu, situr fundi aðildarríkja Norður-Íshafssamningsins fyrir Íslands hönd. Þegar til hans var leitað um nánari upplýsingar um samstarfið segir hann að fiskveiðar í atvinnuskyni séu ólíklegar á svæðinu í náinni framtíð. „Ísland, líkt og hinir aðilar samningsins, hefur af því hagsmuni að tryggja að einn aðili eða önnur ríki hefji ekki veiðar á svæðinu án þess að það sé byggt á styrkum vísindalegum grunni og í samstarfi og samráði við hin ríkin,“ segir Þorvarður í skriflegu svari til Morgunblaðsins. „Á sama hátt eru af því töluverðir hagsmunir að unnið sé saman að rannsóknum og könnunarveiðum og gögnum og niðurstöðum rannsókna sé deilt á milli aðila samningsins.“

Víða breytingar á fiskgengd

Guðmundur Óskarsson, sviðsstjóri uppsjávarsviðs hjá Hafrannsóknastofnun, staðfestir í samtali við Morgunblaðið að lítinn sem engan fisk sé að finna svo norðarlega. „Norðmenn hafa verið að rannsaka þetta sérstaklega,“ segir Guðmundur, „og þeir sjá að þorskur er kominn lengra norður fyrir Svalbarða og magn af fiski hefur verið að aukast þar um slóðir með hlýnun sjávar.“ Hann útskýrir að undir íshellunni á Norðurskautinu sé hins vegar ekkert sólarljós og því lítil ljóstillífun og lítil framleiðni. Eftir því sem ísinn hverfur gætu smám saman myndast forsendur fyrir meira lífi í Norður-Íshafinu en Guðmundur segir að ekki megi búast við neinum stórum breytingum í þeim efnum á næstunni, jafnvel þó að hafið verði íslaust hluta árs eins og Maria Fossheim bendir á. „Síðsumars er sólarljósið farið að minnka verulega á þessum slóðum, þannig að þó að það verði orðið íslaust þá er ekki endilega víst að framleiðni verði mikil,“ segir Guðmundur.

Ljóst er að breytingar á fiskgengd eigi sér þó víða stað vegna hlýnunar sjávar. Guðmundur segir að vísindamenn Hafrannsóknastofnunar sjái útbreiðslubreytingar á hafsvæðinu í kringum Ísland. „Ýsan fór að færa sig meira hérna norður fyrir land þegar fór að hlýna og skötuselur fór að veiðast í meira magni. Eins hörfaði loðnan að ströndum Grænlands þegar Íslandshaf fór að hlýna. Þannig að það eru ýmsar breytingar sem við höfum séð.“ Slíkar breytingar muni gerast hægar á norðlægari og kaldari slóðum en hér við land.

Aðildarríki Norður-Íshafssamningsins funduðu í síðustu viku í Tromsø í Noregi þar sem Þorvarður segir að nauðsyn vísindalegra rannsókna í Norður-Íshafi hafi verið ítrekuð. Meginefni fundarins sneri að því að þróa reglur hvað varðar könnunarveiðar á svæðinu og næstu skref í vísindasamstarfi. Ljóst er að þörf verður á að fylgjast með þróuninni til langs tíma og til þess þarf reglulegt og öflugt samstarf þeirra ríkja sem að samningnum koma.