Vextirnir eru ekki vegna krónunnar

„Við höfum í marga áratugi reynt að reka okkar sjálfstæðu gjaldmiðilsstefnu, það er þá kannski bara allt í lagi að viðurkenna það að partur af því að vera með sjálfstæðan gjaldmiðil og standa utan myntbandalaga sé bara sá að við erum með varanlega miklu hærri vexti en nágrannalöndin út af smæðinni og þeim sveiflum sem í gjaldmiðlinum felast.“ Með þessum hætti komst Pawel Bartoszek, þingmaður Viðreisnar og formaður utanríkismálanefndar Alþingis, að orði í Bítinu á Bylgjunni 29. maí síðastliðinn. Frá því er þó skemmst að segja að þessi málflutningur stenzt engan veginn nánari skoðun.

Fyrir það fyrsta er mikilvægt að hafa það í huga að lágir vextir á evrusvæðinu hafa ekki verið birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur þvert á móti efnahagslegrar stöðnunar með tilheyrandi víðast hvar litlum eða engum hagvexti og miklu og viðvarandi atvinnuleysi. Þetta hefur verið hinn svokallaði stöðugleiki sem Evrópusambandssinnar hafa gjarnan talað um. Stöðnun felur vissulega í sér ákveðinn stöðugleika en hins vegar ekki sérlega æskilegan. Markmiðið með lágum vöxtum hefur fyrir vikið fyrst og fremst verið að reyna að koma stöðnuðu efnahagslífi svæðisins af stað.

Með öllu marklaus samanburður

Farið var ágætlega yfir þetta í grein eftir Agnar Tómas Möller fjárfesti í Morgunblaðinu 20. nóvember síðastliðinn. Horfa þyrfti í þessum efnum til mismunandi hagþróunar ríkja sem verið hefði sérstaklega ólík á Íslandi og á evrusvæðinu síðastliðinn áratug. Þannig hefði til að mynda verið samtals 41% hagvöxtur á Íslandi en 16% á evrusvæðinu, 51% kaupmáttaraukning hér á landi samanborið við 4% þar og um helmingi minna atvinnuleysi að jafnaði hér en innan svæðisins. Fyrir vikið væri samanburður á vaxtastigi á Íslandi við evrusvæðið með öllu marklaus í ljósi ólíkrar þróunar hagkerfanna.

Mun nærtækara væri að horfa til Bandaríkjanna í þeim efnum. Ísland og Bandaríkin ættu það sameiginlegt að hafa undanfarinn áratug og lengur búið að jafnaði við kröftugan hagvöxt, lítið atvinnuleysi og verðbólgu að meðaltali yfir markmiði seðlabanka ríkjanna á meðan seðlabanki Evrópusambandsins hefði löngum barizt við verðhjöðnun líkt og í Japan. Þó verðbólga hér á landi hefði verið mun meiri en í Bandaríkjunum undanfarin misseri hefði munur á langtímanafnvöxtum ríkjanna minnkað jafnt og þétt undanfarin tólf ár og munur á langtímaraunvöxtum verið næstum hverfandi í um tvö ár.

Til marks um traust á krónunni

Verðlagning lána hér á landi tæki að miklu leyti tillit til raunvaxta á skuldabréfamarkaði. Skammtímavextir Seðlabankans hverju sinni réðust einkum af kjarasamningum og efnahagsumsvifum í hagkerfinu auk ytri áhrifaþátta. Verðtryggingin gæti vissulega tímabundið leitt til hærri skammtímaraunvaxta, einkum ef verðbólga færi verulega úr böndunum, en með hliðsjón af þróun langtímavaxta benti hins vegar ekkert til þess að krónan væri sérstakur áhrifavaldur hærra vaxtastigs hér á landi. Þvert á móti benti hverfandi langtímaraunvaxtamunur til trausts á krónunni og hagkerfi landsins.

Mikilvægt er annars að ræða það hver rót verðbólgunnar undanfarin misseri hefur verið. Helzta ástæða verðbólgunnar hefur þannig verið skortur á húsnæði. Einkum og sér í lagi á höfuðborgarsvæðinu þar sem Reykjavík, sem fyrst og fremst hefur verið stýrt af Samfylkingunni undanfarin ár auk Viðreisnar um langt árabil, vegur langþyngst. Meirihlutinn hefur beinlínis beitt sér gegn því að byggt yrði nógu mikið af húsnæði í borginni til þess að anna eftirspurn. Hin helzta ástæðan, þó hún vegi minna í dag en áður, hefur verið innflutt verðbólga. Þá einkum frá ríkjum innan Evrópusambandsins.

Tala ekki um annað en vextina

Hagfræðingurinn Ólafur Margeirsson hefur að sama skapi rökstutt með ítarlegum hætti hvers vegna það stæðist enga skoðun að halda því fram að háir vextir væru vegna krónunnar og smæðar hennar. Til að mynda í grein á Kjarnanum um árið. Það ætti þá að eiga við um önnur smá hagkerfi með eigin mynt. Fylgnin þar á milli væri þvert á móti afskaplega veik. Staðreyndin væri sú, eins og Agnar hefur bent á, að áhrif krónunnar á vexti væru engin og í versta falli hverfandi. Sama ætti við um verðbólguna og verðtrygginguna. Sökudólgurinn væri umgjörðin sem sköpuð hefði verið í kringum krónuna.

Málflutningur þeirra sem hafa viljað kenna krónunni um flest ef ekki allt sem miður hefur farið í efnahagsmálum hér á landi hefur einkennzt af staðhæfingum án þess að haldbærar röksemdir hafi fylgt. Á sama tíma hafa þeir þvertekið fyrir það að evran bæri nokkra sök á afleitri stöðu efnahagsmála á evrusvæðinu í gegnum tíðina. Þá hefur verið bent á hagstjórn evruríkjanna. Það er ástæða fyrir því að þessir aðilar tala helzt ekki um aðrar hagstærðir en vexti þegar evran er annars vegar. En jafnvel vaxtastigið á evrusvæðinu hefur sem áður segir verið birtingarmynd slæms efnahagsástands.