Aðstoð við íbúðafélög kærð til ESA

Viðskiptaráð Íslands hefur sent Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) kvörtun vegna ólögmætrar ríkisaðstoðar með niðurgreiðslum til sérvalinna húsnæðisfélaga.

Þar ræðir fyrst og fremst um svokölluð „óhagnaðardrifin“ húsnæðisfélög á borð við Bjarg íbúðafélag, sem stofnað var af ASÍ og BSRB, Blæ, húsnæðisfélag VR, og fleiri. Þar sem aðild er forsenda úthlutunar íbúða hafa eigendurnir þó augljósan fjárhagslegan ávinning af rekstri þeirra.

Þríþætt meðgjöf

Í kvörtun Viðskiptaráðs er rakið hvernig stjórnvöld veita umræddum húsnæðisfélögum þríþætta fjárhagslega meðgjöf: með úthlutunum lóða á undirverði, beinum fjárframlögum í gegnum svokölluð stofnframlög og niðurgreiddum fasteignalánum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS).

Að mati Viðskiptaráðs jafngildir meðgjöfin 46% niðurgreiðslu á stofnkostnaði nýrra íbúða.

Íbúðir, sem reistar eru fyrir félögin á þennan hátt, eru leigðar út við talsvert lægri leigu en tíðkast á almennum markaði. Íbúðunum er hins vegar einungis úthlutað til fólks sem á aðild að félögum eða samtökum að baki viðkomandi húsnæðisfélags. Í flestum tilfellum eru það félög eða samtök í launþegahreyfingunni.

Íbúðirnar, sem skattborgarar niðurgreiða svo rausnarlega, standa því ekki hverjum sem er til boða, eru ekki aðgengilegar öllum almenningi.

Engar smáupphæðir

Umsvif þessarar aðstoðar af almannafé eru veruleg, en nú þegar hafa 1.600 íbúðir verið byggðar fyrir húsnæðisfélög á vegum þriðja aðila.

Af þeim 9.250 íbúðum sem áformað er að rísi í Reykjavík á næstu árum eiga alls 3.070 íbúðir að vera byggðar af húsnæðisfélögum en það er nærri þriðjungur allra nýrra íbúða í höfuðborginni.

Áformaðar niðurgreiðslur ríkis og sveitarfélaga nema 64 milljörðum króna, sem jafngildir um 21 milljón króna á hverja nýja íbúð.

Grafið undan samkeppni

Viðskiptaráð telur þetta fyrirkomulag grafa undan samkeppni og jafnræði á húsnæðismarkaði, bæði innanlands og gagnvart aðilum frá öðrum EES-ríkjum. Óverjandi sé er almannaeigum sé þannig veitt í lokuð úrræði á vegum þriðja aðila.

Í því felist án minnsta vafa ólögmæt ríkisaðstoð í skilningi EES-samningsins. Hún sé veitt með opinberum fjármunum, gefi tilteknum aðilum fjárhagslegt forskot, sé sértæk, raski samkeppni og geti haft áhrif á viðskipti innan EES-svæðisins. Sú aðstoð rúmist ekki innan ákvæða um lögmætar undanþágur.

Þrátt fyrir að þessum húsnæðisúrræðum sé að nafninu til ætlað að styðja við tekjulága hópa, telur Viðskiptaráð að fyrirkomulagið standist ekki skilyrði þeirra undanþága sem heimilar eru samkvæmt 59. gr. EES-samningsins um þjónustu í almannaþágu. Bæði skortir formlegt umboð til viðtakenda og skýra afmörkun á markhópnum sem þjónustan á að ná til.