Yfir þúsund mál til Landsréttar í fyrra

Málum sem koma til Landsréttar hefur fjölgað stöðugt allt frá árinu 2020 og á seinasta ári urðu þau tíðindi að heildarfjöldi innkominna mála fór í fyrsta sinn í sögu réttarins yfir eitt þúsund. Þetta kemur fram í ársskýrslu Dómstólasýslunnar 2024 þar sem gerð er grein fyrir starfsemi dómstóla landsins á öllum dómstigum á seinasta ári.

Landsréttur afgreiddi einnig í fyrra í fyrsta skipti yfir eitt þúsund mál og í reynd fleiri en komu inn á árinu. Sigurður Tómas Magnússon, formaður stjórnar Dómstólasýslunnar, og Kristín Haraldsdóttir framkvæmdastjóri lýsa í formála áhyggjum af því að miðgildi málsmeðferðartíma í áfrýjuðum einkamálum var yfir 400 dagar á árinu 2024. Þau gagnrýna ennfremur hversu langan tíma það tekur ákæruvaldið að leggja fram gögn í sakamálum eftir áfrýjun þeirra til Landsréttar.

„Viðvarandi áhyggjuefni“

„Málsmeðferðartími í sakamálum frá því að málin eru þingfest hjá réttinum, þ.e. þegar öll gögn hafa borist frá ákæruvaldinu, er vel ásættanlegur. Það er hins vegar viðvarandi áhyggjuefni hversu langur tími líður frá því að máli er áfrýjað og þar til ákæruvaldið leggur fram gögn máls í Landsrétti. Sá tími hefur lengst ár frá ári og var 2024 nær 180 dagar að meðaltali. Stærstan hluta þess tíma bíður málið hjá ákæruvaldinu. Afar mikilvægt er að ákæruvaldið bregðist við og stytti biðtímann verulega,“ segja þau í formála skýrslunnar.

13.100 mál bárust til héraðsdómstólanna á árinu

Lítið virðist hafa dregið úr álagi á dómstóla á seinasta ári. Héraðsdómstólum bárust 13.100 mál á árinu 2024, sem er lítils háttar fækkun frá árinu á undan en töluvert yfir meðtaltali síðustu þriggja ára þar á undan. Landsrétti bárust 1.017 mál á seinasta ári sem er fjölgun frá árinu á undan þegar ný mál voru 912. Hæstiréttur hafði 80 mál til afgreiðslu á árinu 2024 en þau voru 76 á árinu á undan.

Bent er á að tölur um fjölda innkominna og afgreiddra mála í flestum málaflokkum hjá héraðsdómstólum landsins sýni að heildarálag á þessu dómstigi hafi haldist nokkuð stöðugt síðustu ár. Þeir náðu að afgreiða fleiri mál á árinu en bárust til dómstólanna og málsmeðferðartíminn var svipaður og á liðnum árum.

Fram kemur í skýrslunni að málsmeðferðartími hjá Hæstarétti hefur haldist nokkuð stöðugur og er um 200 dagar í bæði áfrýjuðum einka- og sakamálum.

„Leita þarf leiða til að stytta málsmeðferðartíma í einkamálum, bæði hjá héraðsdómstólum og hjá Landsrétti, án þess að það bitni á gæðum málsmeðferðar og úrlausna,“ segir í formála skýrslunnar.

583% fleiri úrskurðir

Lesa má úr málatölum dómstólanna að rannsóknar- og gæsluvarðhaldsbeiðnir skera sig úr á seinasta ári. Þeim hefur fjölgað verulega ár frá ári og það á einnig við um kærur í sakamálum til Landsréttar.

Sigurður Tómas og Kristín benda á að sakamál sem berast héraðsdómstólum séu orðin þyngri í rekstri og málum þar sem sakborningar eru margir hefur fjölgað. „Þessari þróun fylgir ekki aðeins aukið álag, heldur einnig áskoranir við skipulag þinghalda og öryggi í húsnæði héraðsdómstóla og Landsréttar,“ segja þau.

Kveðnir voru upp alls 2.310 rannsóknarúrskurðir hjá héraðsdómstólunum á seinasta ári og þar af voru 210 húsleitarúrskurðir. 862 gæsluvarðhaldsúrskurðir voru kveðnir upp og af þeim voru 526 úrskurðir um framlengingu gæsluvarðhalds.

Rannsóknarúrskurðir héraðsdómstóla voru til samanburðar 1.129 árið 2015 og er fjölgunin í fyrra 104% miðað við úrskurðina á árinu 2015. Úrskurðirnir í fyrra voru um 60% fleiri en á árinu 2021. Sé eingöngu litið á gæsluvarðhaldsúrskurði þá voru þeir 583% fleiri á síðasta ári en fyrir tíu árum.