Ísland fremst í flokki í svefnrannsóknum

Ísland er nú í fararbroddi alþjóðlegra svefnrannsókna en mikil breyting hefur orðið þar á á síðustu árum.

Rannsóknir á svefni voru af skornum skammti fyrir árið 2020. Þá var stofnað innan veggja Háskólans í Reykjavík Svefnsetrið sem leiddi af sér rannsóknarverkefnið Svefnbyltinguna. Svefnbyltingin fékk hæsta styrk sem Evrópusambandið hefur veitt íslensku verkefni eða 2,5 milljarða króna. Markmiðið er að umbylta því hvernig svefn er rannsakaður, skilinn og meðhöndlaður. Stefnan er sett á að gera Ísland að miðstöð alþjóðlegra svefnrannsókna.

„Þetta er stórkostleg lyfting fyrir Ísland,“ segir dr. Anna Sigríður Islind, prófessor í tölvunarfræði við Háskólann í Reykjavík, um þetta metnaðarfulla rannsóknarverkefni. Svefnbyltingin snýst sem áður segir um að rannsaka svefn frá a-ö. Rannsóknirnar fara fram í samstarfi við 39 aðila um alla Evrópu, þar á meðal háskóla, sjúkrahús og fjölmarga sérfræðinga. „Við komum nýlega af fundi í Berlín þar sem orkan var mjög góð,“ segir Anna Sigríður. Þar komu saman allir samstarfsaðilar verkefnisins til að leggja línurnar fyrir næstu skref.

Sóknarfærin mörg

Svefnbyltingin felur meðal annars í sér fyrstu langtímarannsókn Evrópu þar sem svefn yfir þriggja mánaða tímabil er mældur með snjallúrum og sérhönnuðu smáforriti sem ber heitið Sleep Revolution og var þróað innan verkefnisins. Þátttakendur skrá sjálfir hvernig þeim líður í gegnum appið, sem er svo borið saman við lífeðlisfræðilegar mælingar úr úrinu.

„Við erum með aðeins meira en þúsund Evrópubúa í þessu þýði og erum sérstaklega að skoða áhrif sem hafa lítið sem ekkert verið rannsökuð áður,“ segir Anna Sigríður.

„Sóknarfærin eru alveg gríðarlega mörg og ég held að það sé rosalega margt sem við eigum eftir að læra um mikilvægi svefns og einkum sér í lagi mikilvægi svefns í tengslum við tíðahring eða breytingaskeið kvenna og líka svefn kvenna. Það er nokkuð sem á alveg eftir að rannsaka,“ bendir hún á.

Hreyfing skiptir máli

Rannsakendurnir hafa tekið fyrir svefnleysi, alvarlegan kæfisvefn og áhrif lífsstílsbreytinga á svefn. „Við gerðum til dæmis rannsókn á Íslandi þar sem fólk hreyfði sig meira og áhrifin á svefninn voru greinileg,“ tekur hún fram.

Einnig er lögð áhersla á rannsóknir á fólki með mildan kæfisvefn, þar sem áhrif nýrrar tækni og mögulegra meðferða eru skoðuð.

Anna Sigríður segir þátttöku almennings hafa farið fram úr björtustu vonum. „Það kom mér skemmtilega á óvart hvað fólk hér er viljugt til að hjálpa, svara spurningalistum og mæta í svefnrannsóknir. Það er ekki sjálfgefið annars staðar. Íslendingar eru alveg einstakir á þann hátt,“ segir hún.

Rannsóknirnar hafi þegar leitt af sér fjölmargar vísindagreinar og ljóst sé að gögnin muni nýtast til fjölda rannsókna um ókomna tíð. Hún segir einnig að verkefnið hafi stuðlað að aukinni vitundarvakningu meðal þátttakenda um svefn og áhrif hans á heilsu.

Margir hafi til dæmis orðið meðvitaðri um áhrif koffíns á svefn og hagað neyslu sinni í samræmi við það.

„Við þurfum að hætta að keyra okkur út sem þjóð,“ segir Anna Sigríður.

Hún bendir á að skertur svefn hafi bæði líkamleg og andleg áhrif. Mikilvægt sé að samfélagið í heild sinni sýni meiri mildi – bæði gagnvart sér og öðrum.

„Við erum í raun að byggja upp innviði á heimsmælikvarða og það er lykilatriði til að Ísland verði áfram leiðandi afl í svefnrannsóknum,“ segir hún og bætir við að næstu ár bjóði upp á gríðarleg sóknarfæri. Enn sé margt ókannað þegar kemur að svefni.

Stofnandi sæmdur fálkaorðu

Að verkefninu koma rannsóknarteymi úr verkfræði-, tölvunarfræði-, sálfræði- og íþróttafræðideildum HR, ásamt íslensku fyrirtækjunum Nox Medical og Sidekick Health. Þar að auki taka þátt fjölmargir samstarfsaðilar víðs vegar að, þar á meðal háskólar, heilbrigðisstofnanir og tæknifyrirtæki.

Dr. Erna Sif Arnardóttir er stofnandi Svefnsetursins við HR sem jafnframt leiðir Svefnbyltinguna.

Hún var í byrjun árs 2024 sæmd heiðursmerki hinnar íslensku fálkaorðu fyrir framlag sitt til svefnrannsókna og nýsköpunar.

Áður hafði hún hlotið Hvatningarverðlaun Rannís árið 2021 ásamt Rannsóknarverðlaunum HR og Stúdentafélags HR og sama ár var hún einnig valin háskólakona ársins af Félagi háskólakvenna.