„Getur það leitt til skaðabótaskyldu“

Forsvarsmenn lífeyrissjóða gagnrýna harðlega frumvarp Daða Más Kristóferssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, um víxlverkun örorkulífeyrisgreiðslna og vara við samþykkt þess. Landssamtök lífeyrissjóða segja það fela í sér tilfærslu á réttindum sem ætluð eru til greiðslu ellilífeyris yfir til greiðslu örorkulífeyris. „Tilfærslan felur í sér skerðingu á áunnum eignarréttindum sjóðfélaga lífeyrissjóða. Verði frumvarpið að lögum getur það leitt til skaðabótaskyldu samkvæmt eignarréttarákvæði 72. gr. stjórnarskrárinnar,“ segir í umsögn LL til Alþingis þar sem vísað er þessu til stuðnings til lögfræðiálits Gests Jónssonar hæstaréttarlögmanns frá 11. júní.

Er því haldið fram að verði frumvarpið óbreytt að lögum leiði það án nokkurs vafa til lækkunar á réttindum til ævilangs lífeyris. Hún verði mest hjá þeim sjóðum sem beri hvað hæsta örorkuskuldbindingu. Lækkun á greiðslum ellilífeyris frá lífeyrissjóðum muni kalla á aukin útgjöld almannatrygginga. Frumvarpið muni „án nokkurs vafa grafa undan samstöðu og trausti til þess kerfis sem við búum við,“ segir í umsögn LL, sem taka fram að sú útfærsla sem lögð er til í frumvarpinu á lausn víxlverkana á greiðslum örorkulífeyris almannatrygginga og lífeyrissjóða hafi ekki á nokkurn hátt verið mótuð í samráði við LL.

Minni hvatar til atvinnuþátttöku

Gildi lífeyrissjóður bendir á að réttindakerfi sjóðsins byggi á því að almannatryggingar séu fyrsta stoð örorkutrygginga og sjóðurinn tryggi örorku að því marki sem almannatryggingar geri það ekki og aldrei umfram þær tekjur sem sjóðfélagi hafði fyrir orkutap. „Nú stendur til að banna það fyrirkomulag með löggjöf. Afleiðingin af því er tvíþætt, greiðslur lífeyrissjóða vegna örorkulífeyris munu aukast á kostnað ellilífeyris og tekjur rétthafa verða hjá stórum hópi hærri eftir orkutap en þær voru fyrir.“

Frumvarpið feli í sér inngrip í eignarréttindi og muni leiða til skerðingar ellilífeyris. Hefur Gildi áætlað að viðbótargreiðslur vegna þessa muni nema um 1.060 milljónum króna á ári. Eina leiðin til að fjármagna þær sé að draga þær af réttindum annars lífeyris, einkum ellilífeyris.

Fram hefur komið að áformaðar lagabreytingar hafi ólík áhrif á sjóðina, mest á þá sem séu með þunga örorkubyrði. Hjá Gildi má ætla að mati sjóðsins að greiðslur vegna örorkulífeyris muni aukast um 12% árlega og verði sú raunin muni sjóðurinn þurfa að skerða ellilífeyrisgreiðslur um 3% til að fjármagna auknar örorkulífeyrisgreiðslur. Ef mögulegum óbeinum áhrifum sé bætt við, t.d. aukinni tíðni örorku í kjölfar breytinganna, gæti það leitt til neikvæðra áhrifa á tryggingafræðilega heildarstöðu sem nemur 3,9-5,4% eða 75 til 105 milljörðum króna. Þá þyrfti að skerða ellilífeyri um 4,8-6,7%.

Sjóðurinn færir einnig rök fyrir því að verði þessar breytingar lögfestar verði stór hópur með hærri tekjur á örorkulífeyri en hann var með áður á vinnumarkaði. Sýnt er dæmi þar sem einstaklingur sem var með 600.000 kr. í atvinnutekjur fyrir orkutap muni hafa tæpar 800.000 kr. í tekjur í nýju örorkulífeyriskerfi samanlagt frá lífeyrissjóðum og almannatryggingum.

Minnt er á í umsögn Lífeyrissjóðs verslunarmanna að grundvallarregla örorkulífeyris lífeyrissjóða sé að sjóðfélögum sé bætt fjárhagstjón sem þeir verði fyrir vegna orkutaps. Breytingin í frumvarpinu geti hins vegar aukið muninn á tekjutapi og samanlögðum örorkulífeyri almannatrygginga og sjóðanna og hafi neikvæða hvata í för með sér til atvinnuþátttöku.

LV bendir líkt og aðrir á að auknum greiðslum vegna örorkulífeyris verði fyrst og fremst mætt með minni hlut ellilífeyris. Ríkisvaldið sé að auka greiðslur sjóðanna vegna örorkulífeyris á kostnað ellilífeyrisþega. „Bein áhrif til hækkunar örorkugreiðslna LV umfram tekjuviðmið (tekjuskerðingu vegna orkutaps) er metin 936 milljónir á ári,“ segir í umsögn LV. „Annars vegar vegna gildandi víxlverkunarsamkomulags sem hefur leitt til hækkunar á örorkulífeyrisgreiðslum um 620 milljónir á ári miðað við 2024. Hins vegar 316 milljóna í viðbót sem myndu koma til ef frumvarpið verður að lögum. Áætluð neikvæð áhrif breytinga vegna frumvarpsins, bein og óbein, á tryggingafræðilega stöðu eru áætluð 2,5%.“