Nær­ing­ar­fræðing­ur­inn og doktorsnem­inn Berg­lind Lilja Guðlaugs­dótt­ir seg­ir fram­boð mat­væla í tengsl­um við æf­ing­ar og íþróttaviðburði barna og ung­menna á Íslandi ábóta­vant og kall­ar eft­ir aðgerðum sveita- og íþrótta­fé­laga. Hún seg­ir einnig stinga í stúf að á viðburðum sem eiga efla heilsu ung­menna, eins og íþrótta­mót­um, séu nær ein­ung­is aug­lýs­ing­ar með nær­ing­arsnauðum mat­væl­um, en þetta geti haft víðtæk áhrif fram á full­orðins­ár.

Berg­lind hef­ur alla tíð haft mik­inn áhuga á mat og mat­reiðslu, en sjálf var hún mikið í íþrótt­um sem barn og ung­ling­ur og seg­ir áhug­ann á nær­ingu í tengsl­um við íþrótt­ir því hafa kviknað snemma. 

„Ég hef alltaf haft mest­an áhuga á nær­ingu barna og vann ég t.d. BS loka­verk­efni um mat­ar­um­hverfi á íþróttaviðburðum barna. En þegar ég eignaðist sjálf börn þá jókst áhug­inn minn á nær­ingu barna ennþá meira og finnst mér fátt meira gef­andi en að aðstoða for­eldra tengt nær­ingu barna þeirra,“ seg­ir Berg­lind, en í dag hef­ur hún lokið MS gráðu í nær­ing­ar­fræði og er doktorsnemi í heilsu­efl­ingu við Há­skóla Íslands. Sam­hliða því starfar hún sem nær­ing­ar­fræðing­ur hjá Heilsu­gæslu Höfuðborg­ar­svæðis­ins. 

Berg­lind gerði BS loka­verk­efni um mat­ar­um­hverfi á íþróttaviðburðum barna. Ljós­mynd/​Berg­lind Lilja Guðlaugs­dótt­ir

Mikið um sæl­gæti, bakk­elsi og gos­drykki

Að und­an­förnu hef­ur Berg­lind vakið at­hygli á því að á íþróttaviðburðum og í veit­inga­söl­um íþróttamiðstöðva sé yf­ir­leitt mikið magn af nær­ing­arsnauðum mat­væl­um til sölu og áber­andi. „Þetta eru mat­vör­ur eins og sæl­gæti, bakk­elsi og gos­drykk­ir. Það skort­ir nær­ing­ar­rík mat­væli til sölu og ef þau eru til sölu er það yf­ir­leitt í mjög litlu magni og fell­ur gjarn­an í skugga nær­ing­arsnauðu mat­væl­anna,“ seg­ir hún. 

Aðspurð seg­ir Berg­lind að fram­boðið skorti bæði fjölda nær­ing­ar­ríkra mat­væla sem styðja við vöxt og þroska barna og veiti þeim þá viðbót­ar­orku sem get­ur verið þörf á í kring­um æf­ing­ar og keppni, en einnig að gera þau mat­væli meira áber­andi og aðlaðandi. 

„Þetta er áhyggju­efni vegna þess að við erum þarna að gefa börn­un­um okk­ar mis­vís­andi skila­boð, erum að hvetja þau til að hreyfa sig sér til heilsu­bót­ar en nær­ing­arsnauðir val­kost­ir blasa við þeim í veit­inga­söl­um og sem aug­lýs­ing­ar á veggj­um íþróttamiðstöðva,“ seg­ir hún. 

Berg­lind legg­ur áherslu á mik­il­vægi þess að börn og ung­menni í íþrótt­um fái góða nær­ingu sem styður við vöxt þeirra og þroska. „Þau þurfa hlut­falls­lega meiri orku og nær­ing­ar­efni held­ur en full­orðnir og þarf því að tryggja að mat­væl­in sem þau borða komi til móts við þeirra þarf­ir. Í kring­um erfiðar æf­ing­ar og mót þar sem álag get­ur verið meira eykst þörf­in þeirra fyr­ir orku og nær­ing­ar­efni í takt við álagið. Það er sér­stak­lega mik­il­vægt að næra lík­amann vel fyr­ir æf­ing­ar og keppni og borða reglu­leg­ar máltíðir yfir dag­inn ásamt því að drekka vatn,“ út­skýr­ir hún. 

Í stað nær­ing­arsnauðra mat­væla væri Berg­lind til í að sjá aukið fram­boð af nær­ing­ar­ríkri og hollri fæðu í kring­um æf­ing­ar og mót. „Ég myndi vilja sjá marg­ar teg­und­ir af ávöxt­um, heila og niður­skorna, gróf­ar sam­lok­ur með góðu áleggi, pasta­salöt, hafraklatta, skyr og jóg­úrt, fyllt­ar vefj­ur með kjúk­lingi, græn­meti og grjón­um, smurðar flat­kök­ur, soðin egg, hafra- og chia-grauta. Einnig væri hægt að bjóða upp á heita pot­trétti, kjötsúpu o.fl.,“ seg­ir hún.

Berg­lind er með fullt af frá­bær­um hug­mynd­um af hollu nesti til að taka með á æf­ing­ar eða mót. Ljós­mynd/​Berg­lind Lilja Guðlaugs­dótt­ir

Get­ur haft mót­andi áhrif fram á full­orðins­ár

Það er þó fleira sem spil­ar inn í mik­il­vægi þess að nær­ing­ar­rík fæða sé á boðstóln­um í kring­um æf­ing­ar og mót hjá ungu fólki. „Mat­ar­um­hverfi hef­ur mót­andi áhrif á fæðuval barna og ung­menna og mót­ar gjarn­an fæðuvenj­ur þeirra fram á full­orðins­ár. Við erum því að hafa áhrif á framtíð barna með þeim mat­væl­um sem við erum að bjóða þeim upp á í dag, hvort sem það er heima fyr­ir, í skól­um eða í íþróttamiðstöðvum,“ seg­ir hún. 

Berg­lind seg­ir mik­il­vægt að for­eldr­ar ungra barna fái fræðslu um nær­ingu í tengsl­um við íþrótt­ir. „Fyr­ir eldri börn og ung­linga er mik­il­vægt að fræða bæði börn­in og for­eldr­ana því þetta er sam­vinnu­verk­efni. For­eldr­ar ráða matar­fram­boði heim­il­anna og spila því stórt hlut­verk í að eiga til, bjóða upp á og hvetja börn­in til að borða nær­ing­ar­ríka fæðu og ekki má gleyma að for­eldr­ar eru fyr­ir­mynd­ir og geta sýnt gott for­dæmi fyr­ir börn­in með því að kjósa sjálf nær­ing­ar­ríka fæðu,“ seg­ir hún.

„Það er mik­il­vægt í allri fræðslu til barna og ung­menna í íþrótt­um að leggja áherslu á að auka nær­ing­ar­rík mat­væli til að styðja við vöxt, þroska og af­köst í íþrótt­inni en ekki tengja fæðu við hold­arfar. Þetta get­ur verið vandmeðfarið umræðuefni og ég myndi alltaf mæla með því að íþrótta­fé­lög, for­eldr­ar, þjálf­ar­ar o.fl. sem koma að fræðslu um nær­ingu til iðkenda myndu leita til fagaðila, t.d. nær­ing­ar­fræðings, hvort sem það er fyr­ir hóp­fræðslu eða ein­stak­lings­ráðgjöf til iðkenda,“ bæt­ir hún við. 

Berg­lind seg­ir fræðslu um nær­ingu í tengsl­um við íþrótt­ir vera afar mik­il­væga, en hana þarf þó að fram­kvæma rétt. Ljós­mynd/​Berg­lind Lilja Guðlaugs­dótt­ir

Það er þó ekki ein­ung­is fram­boðið og aug­lýs­ing­arn­ar í kring­um æf­ing­ar og keppn­ir sem Berg­lind hef­ur áhyggj­ur af, held­ur einnig fyr­ir­mynd­ir í íþrótt­um sem aug­lýsa gjör­unn­ar mat­vör­ur eins og orku­drykki, gos­drykki og prótein­bætt­ar vör­ur sem eiga ekki heima í mataræði barna og ung­menna. 

„Þetta eru fyr­ir­mynd­irn­ar sem ung­ir iðkend­ur líta upp til. Ég hef einnig áhyggj­ur af því þegar ég sé þjálf­ara drekka orku­drykki á meðan þeir þjálfa börn, for­eldra að borða bakk­elsi á meðan þau hvetja börn­in frá hliðarlín­unni eða prótein­bætt­ar vör­ur vera hluti af móts­gjöf til ungra iðkenda. Flest­ar þess­ar mat­vör­ur eru nær­ing­arsnauðar og veita ung­um iðkend­um ekki þá og orku og nær­ingu sem þau þurfa á að halda í kring­um íþróttaiðkun sína,“ út­skýr­ir Berg­lind. 

Hún bend­ir á að for­eldr­ar geti verið góðar fyr­ir­mynd­ir fyr­ir sín börn með því að neyta sjálf ekki orku­drykkja og bjóða ekki upp á það heima fyr­ir. „For­eldr­ar geta einnig frætt börn­in sín um nær­ing­ar­inni­hald þess­ara mat­vara og þann skaða sem sum­ar af þess­um mat­vör­um geta valdið, t.d. áhrif orku­drykkja á svefn,“ seg­ir hún. 

Mik­il­vægt að auka aðgengi og sýni­leika á hollri fæðu

Spurð hvernig nær­ing sé ákjós­an­leg fyr­ir börn og ung­menni í kring­um æf­ing­ar og mót seg­ir Berg­lind ýms­ar breyt­ur koma þar inn í. „Það fer eft­ir því hversu langt er í æf­ingu eða keppni. Ef æf­ing­in er seinnipart­inn er mik­il­vægt að borða góðan og nær­ing­ar­rík­an há­deg­is­mat og fá sér svo milli­bita stuttu fyr­ir æf­ingu sem inni­held­ur kol­vetni. Fljót­lega eft­ir æf­ingu er mik­il­vægt að borða góða máltíð sem inni­held­ur blöndu kol­vetna og próteina til að fylla á orku­birgðir og vöðvana eft­ir æf­ing­una.

Það sama á við eft­ir keppn­is­leiki eða mót. Þegar börn fara á íþrótta­mót þar sem jafn­vel marg­ir leik­ir eru spilaðir á ein­um degi er mik­il­vægt að nær­ast reglu­lega yfir dag­inn og ef lít­ill tími gefst þá er gott að hafa orku- og kol­vetnarík­an bita með t.d. ban­ana, þurrkaða ávexti eða orku­stykki,“ seg­ir hún. 

Fyr­ir æf­ingu mæl­ir Berg­lind með því að fókus­inn sé á kol­vetnarík mat­væli. Ljós­mynd/​Berg­lind Lilja Guðlaugs­dótt­ir

Berg­lind hvet­ur for­eldra og börn til að fara sam­an og versla í nesti fyr­ir æf­ing­ar og mót. „Ef börn­in eru með í hlut eru þau lík­legri til að vilja borða mat­inn sem er í nesti. Það er ým­is­legt sem gott er að hafa í huga þegar und­ir­búa á nesti, t.d. hvernig aðstaða er í íþróttamiðstöðinni, er hægt að setj­ast niður og borða? Er hægt að hita mat? Er auðvelt aðgengi að vatni? Hversu mik­inn tíma hef­ur barnið til þess að borða fyr­ir æf­ingu eða á milli leikja?

Ein­fald­ar hug­mynd­ir að nesti væri t.d. ávext­ir, gróf sam­loka með græn­meti, soðnum eggj­um og humm­us eða öðru góðu áleggi, skyr með mús­lí eða pasta­sal­at,“ seg­ir hún.

Spurð hvað sé hægt að gera til að bæta aðgengi barna og ung­menna að nær­ing­ar­rík­ari fæðu í kring­um íþróttaiðkun þeirra bend­ir Berg­lind á að sveit­ar­fé­lög og íþrótta­fé­lög gætu sett sér mat­ar­stefnu um fram­boð mat­væla í íþróttamiðstöðvum þeirra og á íþróttaviðburðum þeirra. 

„Íþrótta­fé­lög gætu einnig staðið fyr­ir fræðslu um nær­ingu í tengsl­um við íþróttaiðkun fyr­ir þjálf­ara, for­eldra og iðkend­ur. En fræðsla dug­ar oft ekki ein og sér held­ur þarf að taka til aðgerða á öðrum vett­vangi líka, það þýðir ekki að fræða iðkend­ur um nær­ing­ar­ríka fæðu og bjóða svo bara upp á nær­ing­arsnauð mat­væli í íþróttamiðstöðum,“ út­skýr­ir Berg­lind.

„Við þurf­um öll að leggj­ast á eitt við að auka til muna aðgengi og sýni­leika á hollri fæðu og drykkj­um við íþróttaiðkun ung­menna og hvetja til heilsu­sam­legs lífs­stíls bæði hvað varðar hreyf­ingu og nær­ingu,“ bæt­ir hún við. 

Tengd­ar frétt­ir

Nær­ing barna

„Við 18 mánaða ald­ur er yf­ir­leitt best að hætta öll­um næt­ur­gjöf­um“

• Er skóla­mat­ur vond­ur, óholl­ur og mikið unn­inn?
• Er hægt að koma í veg fyr­ir hnetu­of­næmi hjá börn­un­um?
• Hvaða mat­væli á að forðast á meðgöngu?
• Hvernig tal­ar þú um lík­ama þinn og annarra?

» Fleiri tengd­ar frétt­ir

Upp­eldi og heilsa

Val­kyrj­urn­ar sýndu dans­hæfi­leik­ana

• Mynd­skeið af ís­lensk­um og ken­ísk­um fána vek­ur at­hygli
• „Það er dæmi um mjög vafa­sam­ar tann­lækn­ing­ar“
• Sjálfs­álit ein­stak­linga á sta­f­rænni öld
• ACT-meðferð til að sporna gegn einelti

» Fleiri tengd­ar frétt­ir

• Blogga um frétt