Ef við stikl­um á stóru og byrj­um á Covid-tím­an­um þá dældu rík­is­stjórn­ir allra vest­rænna ríkja fjár­magni inn í hag­kerf­in til að koma í veg fyr­ir innviðatjón í einka­geir­an­um og at­vinnu­leysi. Einnig héldu op­in­ber­ir aðilar úti margs kon­ar þjón­ustu, sem ekki var til áður, sem kostaði veru­lega fjár­muni ásamt tekjutapi. Til viðbót­ar röskuðust aðfanga­keðjur í far­aldr­in­um og þær hafa enn ekki náð sér. Strax í kjöl­farið á þessu réðust Rúss­ar inn í Úkraínu og breyttu heims­mynd­inni. Í kjöl­farið á því varð skort­ur á olíu og gasi í Evr­ópu ásamt hveiti og alls kyns íhlut­um í bíla og fleiri vör­um sem fram­leidd­ar voru í Úkraínu. Veru­lega var svo aukið í fram­lög til varn­ar­mála. Allt þetta olli verðbólgu í Evr­ópu og Banda­ríkj­um, sem að hluta til var keyrð áfram af skorti og að hluta af „pen­inga­prent­un“.

Ísland fann seinna fyr­ir þessu en önn­ur lönd í Evr­ópu, þar sem við höf­um ekki fengið þess­ar gríðarlegu hækk­an­ir á heim­il­isorku. Raf­magnið okk­ar er ekki tengt Evr­ópu­markaði og heita vatnið okk­ar ekki held­ur. Und­ir­ritaður býr í Nor­egi og þar fór hús­hit­un upp í allt að kr. 200.000,- ís­lenskra króna á mánuði síðastliðinn vet­ur. Þá á fólk ekki mikið eft­ir í annað.

Hegðun íbúa Evr­ópu fór strax að breyt­ast á síðasta ári þar sem fólk hélt að sér hönd­um við fjár­fest­ing­ar, ferðalög og heim­il­is­inn­kaup. Verðbólga olli því að laun fólks­ins dugðu skem­ur og þar með minnkaði neysl­an. Í flest­um þess­ara ríkja urðu ekki launa­hækk­an­ir til jafns við hækk­un­ina og er því verðbólg­an far­in að minnka.

Á Íslandi virt­ist sem flest­ir héldu að þess­ir viðburðir í heim­in­um kæmu sér ekki við. Neysla var í hæstu hæðum og skuld­setn­ing jókst. Launa­hækk­an­ir for­dæma­laus­ar, en samt tald­ar of litl­ar. Und­ar­leg hug­mynd var í gangi um að kaup­mátt­ur ætti alltaf að fara upp, sama hvað bját­ar á. Þeir sem voru í fyr­ir­svari í at­vinnu­líf­inu virt­ust ekki tengd­ir og greiddu sér út for­dæma­lausa bónusa, launa­hækk­an­ir og arð án þess að hugsa út í það að vera á sama tíma að lesa yfir launa­fólki um að það væri ekk­ert svig­rúm til hækk­ana.

Verðbólga í Evr­ópu og Banda­ríkj­un­um var svo flutt inn til Íslands í formi vöru­hækk­ana á inn­flutt­um neyslu­vör­um, aðföng­um, bíl­um og örðum fjár­fest­inga­vör­um. Seðlabank­inn átti að berj­ast við verðbólg­una með aðeins eitt vopn í hönd­un­um, vexti. Á meðan var at­vinnu­lífið að semja um launa­hækk­an­ir, rík­is­stjórn­in og Reykja­vík­ur­borg að eyða sem aldrei fyrr og íbú­arn­ir að setja met í neyslu.

Það eru eng­ar töfra­lausn­ir til þegar skort­ur verður í heim­in­um. Þá er minna til en fólk vill eða þarf. Því hækk­ar það í verði og það er ekki hægt að veifa hend­inni til að leysa það. Við verðum bara að kaupa minna og laun­in verða að duga fyr­ir minni neyslu. Ef við lok­um aug­un­um fyr­ir því þá för­um við í spíral sem held­ur enda­laust áfram með óðaverðbólgu. Við höf­um verið þar áður.

Núna erum við með spíral sem lít­ur svona út í sinni ein­föld­ustu mynd: Hækk­un vöru­verðs er­lend­is býr til verðbólgu, verðbólga kall­ar á launa­hækk­an­ir, launa­hækk­an­ir kalla á meiri neyslu, meiri neysla kall­ar á vaxta­hækk­an­ir, hærri vext­ir kalla á stöðvun hús­bygg­inga, stöðvun hús­bygg­inga býr til skort, skort­ur­inn býr til verðhækk­an­ir á fast­eign­um, verðhækk­an­ir á fast­eign­um hækka verðbólgu, verðbólga kall­ar á kröf­ur um frek­ari launa­hækk­an­ir o.s.frv.

Það er al­veg sama hvað sjálf­skipaðir sér­fræðing­ar benda á marg­ar töfra­lausn­ir. Þær eru ekki til í al­vör­unni. Lífs­kjör geta ekki alltaf farið upp. Heims­far­ald­ur og stríð rýra lífs­kjör og við verðum bara að sætta okk­ur við að núna er tími aðhalds í fyr­ir­tækj­um, heim­il­um og hjá hinu op­in­bera. Um leið og við náum því, þá fer verðbólga niður og vext­ir líka. Kaup­mátt­ur get­ur ekki alltaf auk­ist. Nú vant­ar bara ein­stak­ling­inn sem sam­ein­ar okk­ur öll um að taka á þessu sam­an. Ef það tekst þá verður þetta tíma­bil stutt. Ef það tekst ekki þá verður þetta tíma­bil langt og sárt.

Ég biðst af­sök­un­ar, en stund­um þarf að skemma par­tíið með staðreynd­um.