Hanna María Karls­dótt­ir hef­ur verið einn af burðarstólp­um í leik­list­ar­lífi þjóðar­inn­ar í ár­araðir, enda einn af okk­ar af­kasta­mestu og hæfi­leika­rík­ustu leik­ur­um. Fer­ill henn­ar teyg­ir sig mörg ár aft­ur í tím­ann, al­veg aft­ur til æsku­ár­anna í Kefla­vík, þar sem fyrstu skref­in í leik­list voru tek­in í byrj­un sjö­unda ára­tug­ar­ins. Hún út­skrifaðist frá Leik­list­ar­skóla Íslands árið 1978 og fékk strax fa­stráðningu sem leik­kona hjá Leik­fé­lagi Reykja­vík­ur, sem þá var til húsa í Iðnó, og var það eng­in önn­ur en Vig­dís Finn­boga­dótt­ir, þáver­andi leik­hús­stjóri, sem skrifaði und­ir fyrsta samn­ing henn­ar. 

Hanna María lét mjög til sín taka á sviðinu og lék í ríf­lega 100 sýn­ing­um hjá leik­fé­lag­inu næstu 37 árin og vakti ávallt mikla at­hygli fyr­ir leik sinn. Það kom henni því al­gjör­lega að óvör­um þegar nýráðinn leik­hús­stjóri, Krist­ín Ey­steins­dótt­ir, sagði upp samn­ingi henn­ar eft­ir aðeins fimm daga við stjórn­völ­inn árið 2014. Hanna María seg­ir þetta eitt mesta áfall lífs síns og viður­kenn­ir að árin á eft­ir hafi reynst henni afar erfið. 

Margt og mis­jafnt hef­ur á daga henn­ar drifið og fékkst hún góðfús­lega til að deila viðburðarríkri sögu sinni með les­end­um mbl.is.

„Það var fínt að vera krakki í Kefla­vík“

Eins og með all­ar góðar sög­ur þá er best að byrja á byrj­un­inni. 

„Já, hvað get ég sagt?

Ég er fædd í Kefla­vík, í hjóna­rúm­inu hjá mömmu og pabba, þann 19. nóv­em­ber 1948. Ég er yngsta barn for­eldra minna, yngst og frek­ust,“ seg­ir hún og glott­ir. Hanna María er dótt­ir Karls Guðjóns­son­ar, raf­virkja­meist­ara og út­varps­virkja, og Dagrún­ar Friðfinns­dótt­ur, sauma­konu og klæðskera. 

„Ég átti bara ynd­is­lega barnæsku, það var fínt að vera krakki í Kefla­vík. Ég bjó al­veg niður við Slipp­inn og hafði því nóg pláss til að leika.“

Varstu aktíf­ur krakki?

„Já, held­ur bet­ur. Ég var al­gjör Lína lang­sokk­ur, rauðhærð, frekn­ótt, uppá­tækja­söm og sagði aldrei „má ég“, það var alltaf „ég má“.

Hanna María seg­ir að hún hafi smit­ast af leik­list­ar­bakt­erí­unni snemma. 

„Ég var byrjuð að leika og syngja fyr­ir gesti og gang­andi þegar ég var fjög­urra ára göm­ul og vissi snemma hvert hug­ur­inn stefndi. Ég steig mín fyrstu skref á leik­sviðinu hjá Leik­fé­lagi Kefla­vík­ur aðeins 14 ára göm­ul og þá var ekki aft­ur snúið. 

„Ég var al­gjör hippi“

Hanna María flutt­ist til Reykja­vík­ur þegar hún var tví­tug. 

„Ég sótti um starf í ut­an­rík­is­ráðuneyt­inu og var ráðin sem einka­rit­ari Pét­urs Thor­steins­son­ar, þáver­andi ráðuneyt­is­stjóra. 

Hvernig kom það til?

„Kær­asti minn á þeim tíma var ný­flutt­ur til Banda­ríkj­anna með for­eldr­um sín­um, ís­lenskri móður og banda­rísk­um föður, þegar þau fréttu að rit­ar­inn í ís­lenska sendi­ráðinu í Washingt­on væri að hætta og þar með sótti ég um starfið, til að vera með hon­um. Ég var prófuð í þrjá mánuði í ráðuneyt­inu í Reykja­vík áður en ég var send út.“

Hanna María var bú­sett í Virg­in­íu í byrj­un átt­unda ára­tug­ar­ins, eða á ár­un­um 1970 til 1974, og starfaði fyr­ir þrjá sendi­herra í Washingt­on á því tíma­bili. Hún seg­ir tím­ann í höfuðborg­inni hafa ein­kennst af mót­mæla­öldu gegn stríði og leit­inni að ást og friði.

„Hipp­arn­ir voru alls­ráðandi þar vestra,“ seg­ir Hanna María. „Þetta var æðis­leg­ur, villt­ur og sögu­leg­ur tími í heims­sög­unni. Rich­ard Nixon, þáver­andi for­seti Banda­ríkj­anna, neydd­ist til að segja af sér í kjöl­far Waterga­te-hneyksl­is­ins og Víet­nam-stríðið var í al­gleym­ingi. Þetta voru fín ár, þetta var hippa­tím­inn. Ég var einka­rit­ari á dag­inn og al­gjör hippi á kvöld­in og um helg­ar. Ég fór í mót­mæla­göng­ur en mátti það sko alls ekki sem sendi­ráðsstarfsmaður,“ seg­ir hún og hlær.

Hvað fékk þig til að halda heim?

„Sko, það stóð til að fara að færa mig eitt­hvað til í starfi, ég hefði getað verið send til Moskvu, Par­ís­ar eða guð veit hvert, en ég vissi innst inni að mig langaði ekki bara að vera starfsmaður í sendi­ráði. Ég átti mér draum, mig langaði að kom­ast í leik­list­ar­nám.

Ég sótti að vísu um í leik­list­ar­skóla í Virg­in­íu en svo þorði ég ekki þegar kom að inn­töku­próf­inu, ég guggnaði, hætti við á síðustu stundu. Ég var hrædd, enda er fátt erfiðara en að elta stóra draum­inn.“

„Hringdi í Helgu Hjörv­ar“

Eft­ir æv­in­týra­leg ár í Banda­ríkj­un­um flutti Hanna María aft­ur heim til Íslands og varð fljótt hluti af hópi ís­lenskra ung­menna sem öll höfðu brenn­andi áhuga á leik­list. 

„Stuttu eft­ir að ég kom heim þá hringdi ég í Helgu Hjörv­ar, sem síðar varð skóla­stjóri Leik­list­ar­skól­ans, til að for­vitn­ast um hvaða mögu­leik­ar væru í boði fyr­ir eina unga og áhuga­sama. 

Hún sagði mér að það væri fólk, allt áhuga­fólk um leik­list, að hitt­ast á Frí­kirkju­vegi 11 til að und­ir­búa stofn­un leik­list­ar­skóla. Ég sótti um inn­göngu í Leik­list­ar­skóla SÁL, sem er skamm­stöf­un fyr­ir Sam­tök áhuga­fólks um leik­list­ar­nám, og var þar vet­ur­inn 1974 til 1975, það var skemmti­leg­asti vet­ur lífs míns. Ég vann í ut­an­rík­is­ráðuneyt­inu á dag­inn og fór svo rak­leitt í skól­ann og var þar til miðnætt­is, það var hreint út sagt geggjað.“

Bekkj­ar­fé­lag­ar Hönnu Maríu voru ekki af verri end­an­um, en meðal sam­nem­enda henn­ar voru þau Tinna Gunn­laugs­dótt­ir, Andrés Sig­ur­vins­son, Björn Karls­son, Þröst­ur Guðbjarts­son og Sig­fús Már Pét­urs­son. „Því miður er stórt skarð höggvið í hóp­inn, fjög­ur eru lát­in, en við sem enn lif­um hitt­umst oft og njót­um sam­ver­unn­ar.“

Eins og áður var sagt þá hlaut Hanna María fa­stráðningu hjá Leik­fé­lagi Reykja­vík­ur fljót­lega eft­ir út­skrift. 

„Það var dá­sam­legt að til­heyra at­vinnu­leik­húsi, ég fann fljótt að ég væri á réttri hillu. Fyrstu hlut­verk­in mín hjá LR voru í Kvart­ett eft­ir Pam Gems í leik­stjórn Guðrún­ar Ásmunds­dótt­ur og í Kirsu­berjag­arðinum eft­ir Ant­on Tsjek­hov, ég lék hina ungu og sak­lausu Dúnjös­hu.

Ég hef leikið fjöld­ann all­an af hlut­verk­um, um og yfir 100, og það er skemmti­legt að segja frá því að ég á hvert ein­asta hand­rit,“ seg­ir hún. 

Hanna María viður­kenn­ir að hafa þjáðst af sviðsskrekk í lang­an tíma. 

„Það var alls ekki auðvelt að stíga á svið fyrstu árin. Ég kastaði upp fyr­ir hverja ein­ustu frum­sýn­ingu, það var sko ekki ánægju­legt. Ég losnaði samt aldrei al­veg við kvíðann. Ég veit ekki hversu oft ég sagði við sjálfa mig: „Af hverju ertu að gera þetta, þér líður svo illa, hættu þessu“. En, hvað get ég sagt, það er erfitt að gefa ástríðuna upp á bát­inn.“

Ógleym­an­legt at­vik í leik­hús­inu?

„Úff, þau eru mörg, ekki öll já­kvæð en þó flest. Ég var mjög hepp­in, ég fékk alls kon­ar rull­ur, drama­tísk­ar, gam­an­sam­ar og bara allt milli him­ins og jarðar. Það var ynd­is­legt að fá að leika í sýn­ing­unni Önd­veg­is­kon­um ásamt þeim Mar­gréti Helgu Jó­hanns­dótt­ur og Sigrúnu Eddu Björns­dótt­ur, það var ein­tóm unun. 

Ég gleymi líka aldrei frum­sýn­ing­ar­deg­in­um á verk­inu Sum­arið '37. Ég fór með þögult hlut­verk 100 ára gam­all­ar konu og sagði ekki orð alla sýn­ing­una. Frum­sýn­ing­in var dag­inn sem mamma dó. Ég var hjá henni um morg­un­inn þegar hún kvaddi og steig á svið um kvöldið. Ég fann fyr­ir mömmu á sviðinu, hún leiddi mig í gegn­um sýn­ing­una.“

„Ég var í sjö ár að jafna mig“

Hanna María var ein þriggja fa­stráðinna leik­ara við Borg­ar­leik­húsið sem var sagt upp þegar Krist­ín Ey­steins­dótt­ir tók við starfi leik­hús­stjóra árið 2014. 

„Hún var búin að vera fimm daga sem leik­hús­stjóri þegar hún sagði mér upp. Þetta er eitt mesta áfall í lífi mínu. Ég var í sjö ár að jafna mig, ég fékk tauga­áfall á staðnum og bara fraus. 

Ég man þenn­an dag eins og hann hafi gerst í gær. Ég var boðuð á fund og hélt bara að það væri verið að bjóða mér hlut­verk fyr­ir kom­andi vet­ur, en svo var ekki. Mér var sagt upp, ég gapti. Á dauða mín­um átti ég von en alls ekki þessu. Þetta er versti dag­ur lífs míns.“

Get­urðu lýst þess­um degi?

„Mig langaði til þess að garga al­veg ofboðslega hátt, en ég gerði það ekki. Ég hafði tekið með mér ávaxta­körfu til að færa Krist­ínu, nýj­um leik­hús­stjóra Borg­ar­leik­húss­ins, og þegar hún var búin að segja mér þetta þá fór ég ofan í pok­ann, ég gleymi þessu aldrei, náði í ávaxta­körf­una, setti fyr­ir fram­an hana og óskaði henni til ham­ingju og velfarnaðar í starfi. Ég dauðsé eft­ir því, ég hefði átt að borða þessa ávexti sjálf.“

Hvernig voru þess­ir fyrstu dag­ar eft­ir upp­sögn­ina?

„Ég man ekki þessa fyrstu daga, en ég man að þessi orðaskipti hömruðu í hausn­um á mér all­an liðlang­an dag­inn um margra mánaða skeið.

Ég var mjög reið í lang­an tíma og fannst þetta óverðskuldað. Vegna mik­ill­ar ólgu í kjöl­far upp­sagn­ar­inn­ar, stjórn Leik­fé­lags Reykja­vík­ur vissi til að mynda ekk­ert um þetta, var ákvörðunin end­ur­skoðuð, ekki dreg­in til baka, og ég fékk tíma­bund­inn ráðning­ar­samn­ing og laun til 67 ára ald­urs, sem mér þykir virki­lega vænt um.“

Hanna María steig ekki fæti inn í leik­húsið í lang­an tíma.

„Ég bara hrein­lega gat það ekki, ég gat ekki stigið fæti inn í leik­húsið í mörg ár á eft­ir og átti mjög erfitt með að njóta sýn­inga úr áhorf­enda­saln­um, ég há­grét eft­ir sýn­ing­ar og hugsaði með mér: „Af hverju er ég ekki á sviðinu með vin­um mín­um?“ 

Það tók mig heil sjö ár að kom­ast yfir þetta. Ég hélt að ferl­in­um mín­um væri lokið, en svo var sem bet­ur fer ekki. Ég hef fengið ótal­mörg skemmti­leg tæki­færi síðustu ár og hef meðal ann­ars leikið í Svört­um sönd­um, Húsó, talað inn teikni­mynd­ir og aug­lýs­ing­ar og fer með hlut­verk móður Vig­dís­ar Finn­boga­dótt­ur í nýrri þáttaröð um líf þess­ar­ar merku konu. Síðast en ekki síst aðal­hlut­verkið í Heima er best eft­ir Tinnu Hrafns­dótt­ur sem sýnt var í Sjón­varpi Sím­ans.“ 

Hvernig vannstu úr áfall­inu?

„Ég leitaði mér hjálp­ar hjá geðlækni, enda upp­full af vond­um hugs­un­um. Ég glímdi við þung­lyndi í kjöl­farið og upp­lifði mikla van­líðan. Ég þekkti mig ekki í lang­an tíma. Þetta var mjög erfiður tími og ég var lengi að ná mér aft­ur á strik. Ég vildi að þetta hefði aldrei gerst.“

Hanna María var gerð að heiðurs­fé­laga Leik­fé­lags Reykja­vík­ur árið 2021. Hún lít­ur á viður­kenn­ing­una sem plást­ur á sárið.

„Ég fór að gráta þegar ég fékk þær upp­lýs­ing­ar, óviss hvort ég ætti að þiggja þessa viður­kenn­ingu, en ég gerði það og þykir mjög vænt um að vera heiðurs­fé­lagi LR.“

„Ég var inni í skápn­um í 15 ár“

Hanna María kom út úr skápn­um þegar hún fór að nálg­ast fer­tugs­ald­ur­inn. 

Hvernig leið þér að koma út úr skápn­um?

„Ég var inni í skápn­um í tæp 15 ár, það var al­gjört hel­víti. Ég vissi að ég væri sam­kyn­hneigð en ég vildi ekki vera sam­kyn­hneigð. Ég bældi til­finn­ing­arn­ar niður í lang­an tíma, ætlaði oft að kála mér.

Ég beið með að segja for­eldr­um mín­um frá þessu en sagði mömmu þetta eft­ir að pabbi lést. Einn dag­inn þá sett­ist ég við hlið henn­ar og sagði henni að ég væri sam­kyn­hneigð. Hún horfði bara á mig og sagði: „Þú ert barnið mitt, held­urðu virki­lega að mér þyki eitt­hvað minna vænt um þig?“

Það var mik­ill létt­ir að segja henni frá þessu en svo fékk ég að heyra frá syst­ur minni að mamma hefði grátið í viku.“

Hanna María er gift Sig­ur­borgu Daðadótt­ur dýra­lækni. Þær kynnt­ust árið 1991 þegar Leik­fé­lag Reykja­vík­ur lánaði Hönnu Maríu til Leik­fé­lags Ak­ur­eyr­ar.

„Ég fór til Ak­ur­eyr­ar til að leika í sýn­ing­unni Stál­blómi (e. Steel Magnoli­as) þar sem ég lék hlut­verk Dolly Part­on. Marg­ir veltu því fyr­ir sér hvort ég þyrfti að fara í brjóstas­tækk­un til að leika það,“ seg­ir hún og hlær. 

Sig­ur­borg, eða Bogga eins og hún er gjarn­an kölluð, var þá bú­sett á Ak­ur­eyri, ný­skil­in, og við bara kynnt­umst þar og erum bún­ar að vera sam­an síðan. Við gift­um okk­ur árið 1997 í Árbæj­arsafns­kirkju og vor­um fyrsta sam­kyn­hneigða parið til að ganga í hjóna­band í kirkju á Íslandi. Við héld­um 250 manna veislu á heim­ili okk­ar, sem þá var í Hafnar­f­irði, og það var helj­ar­inn­ar stuð.“

Hver er lyk­ill­inn að hjóna­band­inu?

„Skap­lyndið okk­ar fer ágæt­lega sam­an, við ríf­umst ekki. Ég kann ekki að ríf­ast. Bogga er mik­il hesta­kona og ég þurfti að læra að ríða út. Hún bauð mér í mína fyrstu hesta­ferð stuttu eft­ir að við kynnt­umst og það var hálf­gerð háska­för yfir há­lendið. Ég ætla ekki að lýsa þess­um hörm­ung­um, ég hélt að ég myndi deyja,“ seg­ir Hanna María og hlær.

Hanna María og Sig­ur­borg eru mikl­ar æv­in­týra­kon­ur og elska að ferðast og njóta nátt­úr­unn­ar, bæði inn­an­lands og utan. Fram und­an er æv­in­týra­ferð með nokkr­um vin­kon­um sem ég segi síðar frá,“ seg­ir hún í lok­in.