„Ég trúi á lækningamáttinn í þessu“

„Erum við ekki öll ung­ling­ar innra með okk­ur?“ er spurn­ing sem Unn­ur Ösp Stef­áns­dótt­ir, leik­stjóri, leik­ari og hand­rits­höf­und­ur, varp­ar fram. Hún leik­stýr­ir um þess­ar mund­ir söng­leikn­um Stormi sem hún skrifaði í sam­starfi við söng­kon­una Unu Torfa­dótt­ur, en leik­ritið bygg­ir á lög­um eft­ir söng­kon­una.

„Ég lít í raun á þetta sem þríleik,“ seg­ir hún og á þar við Storm og ein­leik­ina Vertu Úlfur (2021) og Saknaðarilm (2024), en þeir hafa átt mik­illi vel­gengni að fagna og voru m.a. sýn­ing­ar árs­ins á Íslensku sviðslista­verðlaun­un­um 2021 og 2024.

„Þótt Storm­ur sé söng­leik­ur og tölu­vert létt­ari þá langaði okk­ur Unu að tala um hluti sem hvíla á öll­um núna, líðan unga fólks­ins. Storm­ur fjall­ar um, eins og ein­leik­irn­ir, unga mann­eskju sem er að fást við sín­ar áskor­an­ir og sitt þung­lyndi,“ en geðræn­ar áskor­an­ir eru rauði þráður­inn í Vertu Úlfur og Saknaðarilmi. 

Með leik­rit­um sín­um vill Unn­ur hreyfa við áhorf­end­um og opna á hluti sem hafa verið tabú. „Og með Stormi reyndi leik­húsið að ná til unga fólks­ins, hóps sem hef­ur ef­laust staðið aðeins út af þegar kem­ur að upp­setn­ingu leik­sýn­inga.“ 

Unn­ur seg­ir þau hafa leikið fyr­ir fullu húsi frá frum­sýn­ingu og að leik­ritið sam­eini kyn­slóðir. 

„Þetta er kjörið tæki­færi til að að bjóða ung­lingn­um í leik­hús og eiga góða stund sam­an og von­andi inni­halds­ríkt spjall í kjöl­farið. Því öll vor­um við eitt sinn ung­ling­ar. Við Una erum svo þakk­lát­ar fyr­ir viðbrögðin og ekki síst öll bréf­in sem bæði for­eldr­ar og krakk­arn­ir hafa sent okk­ur. Það er ekk­ert sem gef­ur manni meira. Leik­húsið get­ur nefni­lega eflt okk­ur, hjálpað okk­ur að taka stór­ar ákv­arðanir, heilað erfiða reynslu, skemmt okk­ur og hreyft við. Til þess er leik­ur­inn gerður.“

Yfir 20 ár í leik­list

Þegar und­ir­rituð nær tali af Unni er hún stödd í starfs­manna­ferð Þjóðleik­húss­ins í Berlín í tutt­ugu stiga hita, ásamt um 140 manns; tækni­fólki, leik­ur­um, drama­t­úrg­um og fleir­um. Þau hafa farið í leik­hús, horft á dans­sýn­ing­ar og skoðað leik­hús­in þarna í höfuðborg Þýska­lands. Hápunkt­arn­ir eru ef­laust marg­ir í ferðinni en einn af þeim er sjálf árs­hátíð leik­húss­ins.

Spurð um verk­efni sem eru á döf­inni svar­ar Unn­ur: „Það er kær­komið að fá að leika bara þegar maður er bú­inn að halda um beislið og vera með alla ábyrgðina. En ég get ljóstrað því upp að ég er að vinna leik­gerð upp úr Villiönd­inni eft­ir Ib­sen fyr­ir Þjóðleik­húsið sem mun fara á svið 2026. Það er ógn­vekj­andi lúx­us að vinna með efnivið meist­ar­ans.”

Þá verður Unn­ur einnig á sviði á meðal úr­vals­leik­ara Þjóðleik­húss­ins í nýju leik­riti eft­ir rit­höf­und­inn Ólaf Jó­hann Ólafs­son í leik­stjórn Baltas­ars Kor­máks, Íbúð 10B.

Unn­ur er eng­inn nýgræðing­ur í leik­list en það eru yfir 20 ár síðan hún út­skrifaðist í fyrsta ár­gangi Lista­há­skól­ans. Fyr­ir utan leik­húsið hef­ur hún leikið í og komið að fjölda kvik­mynda og sjón­varpsþátta, þ.á.m Föng­um (2017), Ráðherr­an­um (2020) og Ver­búðinni (2021-2022). 

„Fyrstu árin eft­ir að ég út­skrifaðist var ég sjálf­stætt starf­andi. Þegar ég var kom­in yfir þrítugt var ég ráðin til Borg­ar­leik­húss­ins og var þar í 14 ár í fjöl­breytt­um verk­efn­um. Ég fór svo þaðan yfir í Þjóðleik­húsið, rétt fyr­ir heims­far­ald­ur, þegar Magnús Geir tók við.“

Hvað mynd­irðu gera ef þú vær­ir ekki í leik­list?

„Ég hugsa sál­fræði eða hjúkr­un. Það er svo­lítið ríkt hjúkr­un­ar­gen í mér en leik­hús­ástríðan togaði í mig og ég fór rak­leitt í þessa átt eft­ir mennta­skóla. Ég hafði verið dug­leg að fá reynslu í leik­list­ar- og sál­fræðitengd­um störf­um sem ung­ling­ur. Ég vann með fötluðum, var í götu­leik­húsi, svaraði í hjálp­arsím­ann hjá Rauðakross­in­um o.fl. Öll þessi reynsla hef­ur nýst mér mikið í leik­hús­inu.“

Hún bæt­ir við að sterk tengsl megi finna á milli sál­fræði og leik­list­ar og að hlut­verk leik­ar­ans fel­ist ekki í að standa á sviði og láta klappa fyr­ir sér, held­ur að gefa af sér, heila, hreyfa við áhorf­end­um og jafn­vel breyta ein­hverju innra með þeim.

„Ég trúi á lækn­inga­mátt­inn í þessu. Ég hef fundið það á eig­in skinni sem áhorf­andi.“

Þrátt fyr­ir að vera fa­stráðin seg­ir Unn­ur að sem listamaður reyni hún alltaf að vera á tán­um. „Það man eng­inn hvað þú gerðir síðast, þú ert alltaf verk­efnið sem þú ert í hverju sinni. En með reynsl­unni hef ég lært að aðal­atriðið er að það brenni eitt­hvað á manni, lært að elska ferlið og þorað að stíga út úr þæg­ind­aramm­an­um. Pæla ekki svona mikið í áliti annarra.“

Áföll­in til að læra af þeim

Þrátt fyr­ir að leið Unn­ar hafi legið inn í leik­list­ina seg­ist hún hafa þurft að hafa fyr­ir hlut­un­um, t.a.m komst hún ekki inn í Leik­list­ar­skól­ann strax og þurfti því að reyna aft­ur.

„Ég vil hvetja ungt fólk til að gef­ast ekki upp þótt það fljúgi ekki beint inn í drauma­námið.“

Og þrátt fyr­ir að fer­ill Unn­ar ein­kenn­ist af fjöl­mörg­um sigr­um hef­ur hún einnig þurft að mæta mót­læti á leiðinni.

„Það er að sjálf­sögðu hluti af list­ræn­um ferli að fara upp og niður og vera jafn­vel um­deild­ur en með tím­an­um hef ég áttað mig á því hvað maður þarf mikið æðru­leysi, út­hald og já, hug­rekki til að láta starfið ekki slá sig niður þegar á móti blæs. Það er ein­fald­lega holl­ur hluti af ferðalag­inu að upp­lifa mót­læti.“

Unn­ur seg­ir sam­tal við sýna nán­ustu og sköp­un­ar­mátt­inn geta bjargað henni í gegn­um erfiðar stund­ir. 

„Svo er mik­il­vægt að halda áfram að skapa ef þú ert búin að missa sjálfs­traustið, finna aft­ur eld­inn og nýta sköp­un­ar­kraft­inn sem afl til umbreyt­ing­ar. Að búa til hluti er svo heilandi fyr­ir alla.“ 

Ástin í 28 ár

Unn­ur og eig­inmaður henn­ar, leik­ar­inn og leik­stjór­inn Björn Thors, kynnt­ust í leik­fé­lagi Mennta­skól­ans við Hamra­hlíð fyr­ir 28 árum, þá var hún 21 árs og hann 19 ára.   

Þau starfa bæði í leik­hús­inu en reyna að láta vinnu­tím­ann skar­ast sem minnst, fjöl­skyld­unn­ar vegna, en sam­an eiga þau fjög­ur börn; Dag, sem er 17 ára og á öðru ári í Versl­un­ar­skól­an­um, Bryn­dísi, sem er 13 ára og nem­andi við Garðaskóla, og tví­bur­ana Björn og Stefán, en þeir eru nýorðnir átta ára.  

„Það hef­ur hins veg­ar reynst okk­ur vel að vinna sam­an og ferlið í Vertu Úlfur og Saknaðarilmi gaf bara gleði og inn­blást­ur inn á heim­ilið.“

Það er nóg að gera á stóru heim­ili og fjöl­skyld­an nýt­ur þess mest að vera sam­an. Þeim finnst gam­an að ferðast og eru til­tölu­lega ný­kom­in frá New York-borg með öll börn­in. Þau hafa kó­sý­kvöld tvisvar sinn­um í viku og fara mikið í sund og bíltúr. „Það eru ein­föld­ustu hlut­irn­ir sem veita okk­ur mesta ánægju.“

Sjálf eru Unn­ur og Björn dug­leg að halda neist­an­um sín á milli og hafa farið eft­ir ráðlegg­ing­um þar um.

„Þegar barna­sk­ar­inn stækkaði um helm­ing þá feng­um við góð ráð frá fjög­urra barna for­eldr­um um að stinga af ein­stöku sinn­um bara tvö með enga ábyrgð og njóta þess að þurfa ekki að hugsa um neitt og ná jafn­vel sam­ræðum án trufl­un­ar. Svo eig­um við góða að sem aðstoða okk­ur. Þegar fólk er búið að fara í gegn­um tæp 30 ár sam­an verður til djúp teng­ing. Við erum eig­in­lega orðin hluti hvort af öðru, erum góðir vin­ir en virðum pláss hvors ann­ars.“

Ekki nóg með að hafa fjög­ur börn á heim­il­inu held­ur bættu þau við hvolpi fyr­ir ári síðan, havanese-tík­inni Míu. „Það hljóm­ar galið en reynd­ist í raun ótrú­lega skyn­sam­leg ákvörðun. Við héld­um að allt yrði vit­laust af lát­um en heim­ilið róaðist um helm­ing um leið og hún kom inn í húsið. Mía hef­ur aukið ánægju og lífs­gæði okk­ar allra. Það er svona mín hug­leiðslu­stund að fara með hana út að labba og þar fæ ég mín­ar bestu hug­mynd­irn­ar,“ seg­ir Unn­ur og bæt­ir við að Mía reynd­ist „zenið“ sem hún átti ekki von á. 

Unn­ur seg­ir það einnig heil­un­ar­mátt fyr­ir hjóna­bandið að skapa list sam­an, sem þó geti orðið marka­laust þegar þau taka vinn­una með sér heim, enda bæði ástríðufull þegar þau eru á kafi í spenn­andi verk­efn­um.

„En ein­hvern veg­inn geng­ur þetta allt sam­an og hér erum við, fjór­um börn­um, nokkr­um pródú­sjón­um og helj­ar­inn­ar æv­in­týr­um síðar, að rölta um í sól­inni í Berlín, ná að halda uppi sam­ræðum, sækja okk­ur orku og inn­blást­ur til að getað haldið öllu áfram þegar heim er komið.”