Könn­umst við ekki öll við að grípa stöku sinn­um í ís­dós eða sæl­gæt­is­poka í pirr­ingskasti til að róa taug­arn­ar? Slíkt gef­ur okk­ur augna­bliks vellíðan og ekk­ert að því ef það ger­ist ekki oft. En reglu­legt til­finn­inga­át er ekk­ert smá­vægi­legt vanda­mál. Slíkt leiðir auðveld­lega til offitu, syk­ur­sýki og annarra heilsu­tengdra vanda­mála. Vand­inn er sál­ræns eðlis og leiðir fólk gjarn­an inn í víta­hring sem erfitt er að losna út úr. 

Af hverju til­finn­inga­át?

Streita og þreyta, ómeðvituð eða meðvituð er iðulega það sem fær okk­ur til grípa í góðgæti án þess að finna fyr­ir hungri. Sem dæmi gæti erg­elsi í vinn­unni ýtt þér út í að rjúka á nammi­bar­inn og kaupa upp­á­haldsnammið þitt í stað þess að út­búa þér eitt­hvað hollt og gott til að seðja hung­ur. Viðbrögð okk­ar við óskemmti­leg­um aðstæðum koma oft fram í streitu og skyndiþörf fyr­ir að háma í okk­ur góðgæti sem ein­falt er að nálg­ast fljótt. Það er í raun í eðli mann­eskj­unn­ar að sækja í sæt­indi og feit­meti í streitu­ástandi, ekki aðeins hug­lægt en einnig lík­am­legt ástand, sem skýrist af því að tauga­kerfið  fer á yf­ir­snún­ing, hækk­ar við það kort­isól sem eyk­ur löng­un í sætt, feitt og salt í munn­inn.

Teng­ing úr æsku

Þegar okk­ur líður illa reyn­um við eðli­lega að finna leið til að láta okk­ur líða bet­ur, finna nota­leg­heit á ný á ein­hvern hátt. Þá staðreynd að „gott í gogg­inn“ er okk­ar fyrsta val í því efni má mögu­lega rekja til barnæsk­unn­ar.  Þekkj­um við það ekki flest að sæt­indi tengd­ust skemmt­un, huggu­leg­heit­um og jafn­vel verðlaun­um fyr­ir góða hegðun/​frammistöðu?  Þannig verður til teng­ing í heil­an­um að gott nammi leiðir til já­kvæðrar líðan, sem lif­ir með okk­ur fram á full­orðins­ár og jafn­vel í gegn­um allt lífið, nema að við meðvitað vinn­um í að breyta því. 

Þrátt fyr­ir að við vit­um vel að sæt­indi gera okk­ur ekki gott nema að mjög litlu leyti í smá­um skömmt­um (ánægj­an), þá seg­ir heil­inn okk­ur að eitt­hvað sem smakk­ast vel los­ar um streitu. Með tím­an­um venj­umst við á að borða til að slaka á og auka vellíðan og það verður viðtek­in venja.

Ofát og sekt­ar­kennd

Næsta stig er ofát. Streit­an keyr­ir í gang þörf­ina í sæl­gæti, kök­ur, pizzu, ís, snakk eða hvað sem er sem hendi er næst.  Í lang­flest­um til­fell­um er það því miður ekki holl­ust­an sem við gríp­um í. Hver sæk­ir svo sem í að narta í gul­rót þegar hon­um líður illa og vill hressa upp á skapið?  Óholl­ust­an sem verður fyr­ir val­inu er held­ur ekki seðjandi svo lík­ur eru á að við borðum þar til ekk­ert er eft­ir.

Þá kem­ur sekt­ar­kennd­in. Eft­ir að hafa klárað nammi­pok­ann, tæmt ís­dós­ina eða  kon­fekt­kass­ann hell­ist yfir okk­ur sekt­ar­kennd­in.  Ekki ger­ir hún okk­ur nokk­urt gagn nema síður sé.

Góð ráð

Leiðin til að kom­ast út úr víta­hringn­um er að grípa til annarra ráða en að borða þegar van­líðan hell­ist yfir okk­ur.  Rösk­ur göngu­túr, nota­legt heitt bað við kerta­ljós, hug­leiðsla og slök­un, lest­ur góðrar bók­ar, góð og hress­andi æf­ing með til­heyr­andi áreynslu eða að ræða við ein­hvern skiln­ings­rík­an aðila er allt lík­legt til meiri og betri ár­ang­urs.  Stund­um þarf lang­tíma­lausn ef vand­inn er djúp­stæður og vinna þarf í því að ná tök­um á vanda­mál­um sem leiða til til­finn­inga­áts en slíkt get­ur verið nauðsyn­legt að vinna með fagaðilum.

Ítrekað mynstur neyslu sem hér er lýst að ofan get­ur haft djúp­ar og al­var­leg­ar af­leiðing­ar og leitt til von­leys­is, brot­inn­ar sjálfs­mynd­ar og orðið risa­vaxið og jafn­vel lam­andi vanda­mál.  Því er brýnt að leita leiða til að kom­ast út úr víta­hringn­um og það eru alltaf til leiðir.

Að lok­um

Að læra að hafa góða stjórn á mat­ar­neyslu ger­ist ekki á ein­um degi eða viku. En mjög marg­ir ná góðri stjórn með ein­beittri vinnu í streit­u­stjórn­un og bæta þannig heilsu sína og líðan til mik­illa muna. Fyrst þarf að greina vand­ann, vera meðvitaður og gott ráð er að halda dag­bók yfir mat­ar­neyslu og líðan.   Finna aðrar leiðir til að stjórna sæt­inda­löng­un og streitu.  Sum­ir ná að vinna í mál­inu ein­ir síns liðs en aðrir með aðstoð fag­fólks.  

Aðal­atriðið er að setja heils­una í for­gang.  Og já, alltaf kom­um við að því sama... reglu­leg hreyf­ing, góðar svefn­venj­ur, holl nær­ing og dag­leg­ar slök­un­ar­stund­ir eru und­ir­staðan að því að láta sér líða bet­ur, njóta betri lífs­gæða og viðhalda bættri heilsu.  Allt hjálp­ar, einkum við sjálf.