Pistlar:

Ef fyrirtæki taka rangar ákvarðanir varðandi framtíðina verða þau fljótt gjaldþrota. Því byggir fyrirtækjarekstur á stefnumótun sem þarf stöðugt að breyta og aðlaga í samræmi við óskir neytenda eða breytta samkeppni. Öðruvísi háttar með ríkisrekstur sem er formaður inn í hefðir og lög og stundum furðu lítið í tengslum við þær breytingar sem eiga sér stað í þjóðfélaginu.

Svo háttar til að meðallíftími fyrirtækja er mismunandi eftir atvinnugreinum, stærð og markaðsaðstæðum, en rannsóknir benda til að hann sé yfirleitt á bilinu 10 til 20 ár fyrir flest fyrirtæki og hefur verið að styttast með árunum. Samkvæmt gögnum frá Bandaríkjunum lifa um 50% lítilla fyrirtækja aðeins í 5 ár og aðeins um 25 til 30% fyrirtækja ná 10 ára aldri. Stærri fyrirtæki, eins og þau sem eru í S&P-500 vísitölunni, höfðu meðallíftíma sem náði upp í 60 ár á sjöunda áratugnum. Nú er þessi líftími kominn niður í um 15 til 20 ár vegna hraðari tæknibreytinga og samkeppni.

Af þessu má ráða að það verður sífellt erfiðara að ráða í hvað bíður handan við hornið og vandasamt að ráðast í trúverðuga stefnumótun til framtíðar, hvort sem það er hjá einstaklingum eða fyrirtækjum, nú eða samfélögum. Við sjáum það á hinu mikla umróti sem hefur verið á alþjóðlegum vettvangi síðustu misseri að heimurinn getur tekið óvænta stefnu sem kallar á hröð viðbrögð.

Þegar framtíðin kom úr óvæntri átt

Viðskiptaráð varð 90 ára árið 2007 en þá var núverandi forseti, Halla Tómasdóttir, framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs sem frá upphafi hefur lagt sig eftir um að vera í fararbroddi nýrra hugmynda þegar kemur að umhverfi atvinnulífsins. Á Viðskiptaþingi á þeim tíma kynnti Halla nýja stefnuskrá þar sem fjallað er um helstu skilyrði sem þurfa að vera til staðar svo Ísland verði best í heimi.

Árið eftir féll íslenska bankakerfið og gríðarlegt umrót varð í íslensku samfélagi. Fyrirtæki, stofnanir og einstaklingar efuðust um þá stefnu sem hafði ríkt, bæði í atvinnulífinu, samfélaginu og hjá einstaklingunum sjálfum. Mjög margir endurskoðuðu stefnu sína og breyttu jafnvel um starfsferil. Sumir leituðu til upphafsins tímabundið og lögðust í íhugun og klæddust lopapeysum. Það að vera best í heimi gekk hins vegar að nokkru eftir því Ísland hefur haldið áfram að sækja á í þeim efnum og skorar undantekningalaust hátt á öllum listum þegar kemur að almennum lífsgæðum. Ísland í dag er framtíðarþjóðfélag margra þjóða.

Hin opinbera framtíð

En mörgum finnst við hæfi að hafa vakt á framtíðinni og reyna að rýna kristalskúlu óorðinna atburða. Stjórnvöld reka eina opinbera framtíðarnefnd sem helst hefur verið í umræðunni vegna launamála formanns nefndarinnar og lagafrumvarps þar um. Nefndin starfar samkvæmt lögum og er ætlað að starfa til loka árs 2025. Nefndin skal meðal annars fjalla um áskoranir og tækifæri Íslands í framtíðinni að því er snertir tæknibreytingar, langtímabreytingar á umgengni við náttúruna, lýðfræðilegar breytingar og sjálfvirknivæðingu. Þingmálum er ekki vísað til nefndarinnar en öðrum nefndum er heimilt að óska eftir áliti hennar á þingmálum sem þær hafa til meðferðar. Nefndin er skipuð ellefu þingmönnum og samkvæmt lögum eiga allir þingflokkar fulltrúa í henni. Þetta er svo sem ekki í fyrsta sinn sem framtíðarstefna stjórnvalda er gerð að umræðuefni hér í pistlum.

Það er voða lítið á fundargerðum nefndarinnar að græða en ein skýrsla hefur verið lögð fyrir nefndina til þessa. Framtíðarsetur Íslands vann skýrslu um græn umskipti og áskoranir til ársins 2040 að beiðni nefndarinnar. Viðtöl voru tekin við sérfræðinga og „haldin voru drifkraftaverkstæði, sviðsmyndafundur og vinnustofur.“ Þá hefur verið boðið upp á „vinnustofu fyrir nefndarmenn um notkun framtíðarfræða og sviðsmyndagreininga.“

„Lýðfræðilegar breytingar“

Eitt af því sem nefndin á að skoða eru „lýðfræðilegar breytingar“ sem felur væntanlega í sér eitt erfiðasta umræðuefni samtímans, breytingar á lýðfræði þjóðarinnar eða íbúasamsetningu í kjölfar aukins streymis fólks af erlendum uppruna. Til að fá einhverja mynd af því þarf að vega saman fæðingartíðni og innflutning fólks en hvoru tveggja hefur verið gert að umfjöllunarefni hér í pistlum. Það eru þær breytur sem hafa mest áhrif á lýðfræðilegar breytingar og munu móta íslenskt samfélag í framtíðinni. Við sjáum að mörg nágrannalönd okkar eru að lenda í erfiðleikum vegna of hraðra lýðfræðilegra breytinga og skiptir því miklu að forðast þau mistök.