Pistlar:

„Suðureyri við Súgandafjörð heyr þessa dagana erfiða baráttu fyrir tilvist sinni. Hreppurinn er í raun gjaldþrota og liggur á „gjörgæsludeild“ félagsmálaráðuneytisins. Hann er í greiðslustöðvun og samningum um niðurfellingu skulda. Framkvæmdir á vegum hreppsins hafa að mestu legið niðri undanfarin ár, einkum vegna vanskila Fiskiðjunnar Freyju. Fyrirtæki þetta er um leið komið í opinberar hendur; meirihlutaeigandi er Hlutafjársjóður. Kúfiskveiðifyrirtækið Bylgjan fór að auki á höfuðið 1989 og fékk mikinn skell. Þetta gerist þrátt fyrir að lánafyrirgreiðsla Framkvæmdasjóðs, Byggðasjóðs, Hlutafjársjóðs og Atvinnutryggingasjóðs hafi numið um 600 milljónum króna að núvirði á tímabilinu 1978 til 1990.“ Þessar 600 milljónir væru 2,6 milljarðar að núvirði.

Þessa fréttaskýringu skrifaði félagi minn á vikublaðinu Pressunni, Friðrik Þór Guðmundsson blaðamaður, í janúar 1991. Fréttir sem þessar voru daglegt brauð á þessum tíma og blaðamenn í kerskni sinni höfðu búið til málaflokkinn: Þorp á heljarþröm! Þannig var rekstur margra sjávarútvegsbyggða þegar kvótakerfið hélt innreið sína. Það var ekki kvótakerfið sem bjó til þennan vanda. Hann er mun eldri og skapaðist af ofveiði, ofstýringu og offjárfestingu.

Fréttaskýring Pressunnar frá þessum tíma er vönduð og mikil vinna er sett í hana. Hún afhjúpar allt það sem var að í sjávarútvegi á þessum tíma og menn höfðu þarna skýrt dæmi um það í einu þorpi. Rekstrarforsendur voru horfnar og ekki hafði tekist að skapa grundvöll fyrir nýjum. Suðureyri var dæmigerð fyrir vandann en þar valt allt á Fiskiðjunni Freyju sem var um árabil í meirihlutaeign SÍS. Þegar fjárþröng og framkvæmdaleysi tóku að hrjá hreppinn horfðu íbúarnir til SÍS um lausn, sem kom ekki enda augljóst að eigandi félagsins gat ekki rekið félagið við þau skilyrði sem voru í sjávarútveginum á þeim tíma. Reksturinn var eins og svarthol sem virtist í þann mund að soga allt þorpið niður með sér. Allir stóðu ráðalausir og sáu það helst ráð að leita til ríkisins eina ferðina enn.

Áratugalangt tap

Þegar þarna var komið sögu hafði rekstur fyrirtækisins komið út með tapi um árabil sem var að sliga allar stofnanir samfélagsins og eina ráðið að leita endalaust til ríkisins. Árið 1989 var svo komið að fyrirtækið fékk greiðslustöðvun í fimm mánuði og í kjölfarið fór fram stanslaus „fjárhagsleg endurskipulagning.“ Sama ár kom til kasta Hlutafjársjóðs sem lagði 97 milljónir króna í fyrirtækið og eignaðist meirihluta eða um 55 prósent. SÍS átti enn um 20 prósent árið 1991 og hreppurinn um 15 prósent.

Um leið og Hlutafjársjóður lagði inn nýtt 97 milljóna króna hlutafé og aðrir aðilar 55 milljónir voru felldar niður kröfur upp á 145 milljónir króna. Auk þessa hafði Atvinnutryggingasjóður útflutningsgreina veitt Freyju 85 milljóna króna skuldbreytingalán og 19 milljónir til hlutafjárkaupa, eða samtals 104 milljónir króna (allar tölur á þávirði).

Hreppurinn tekur á sig högg

Í frétt Pressunnar var bent á að það mætti heita fyrirgreiðsla við fyrirtækið að í maí 1990 gerði það upp 50 milljóna króna skuld við hreppinn (220 milljónir að núvirði) þannig að 20 milljónir voru greiddar í fé en 27,5 milljónum var breytt í hlutafé og 2,5 milljónir afskrifaðar. Um þessi hlutabréf hreppsins segir Endurskoðun hf: með tilliti til fjárhagsstöðu félaganna er „afar líklegt að hlutabréfaeign hreppsins í Fiskiðjunni Freyju hf. sé ekki mikils virði um þessar mundir.“

Í frétt Pressunnar var bent á að á Suðureyri séu aðstæður að því leyti ákjósanlegar að þaðan er stutt i fengsæl mið. Á hinn bóginn er einangrun mikil og samgöngur afar erfiðar. Íbúar voru flestir árið 1978 eða 526. Í desember 1990 voru þeir aðeins 367 eða 159 færri. Fólksfækkunin á tólf árum er því rúm 30 prósent. Þar af hafði íbúunum fækkað um 62 síðustu þrjú árin á undan. Þeir höfðu þá ekki verið færri frá því á fimmta áratug aldarinnar.

Árið á undan leitaði hreppurinn til félagsmálaráðuneytisins vegna þess að fjárþröng hans var svo mikil að hann gat ekki staðið í skilum. 30. október 1990 ritaði Jóhanna Sigurðardóttir, þáverandi félagsmálaráðherra, bréf til Endurskoðunar hf. og bað um rannsókn á fjárreiðum og rekstri hreppsins. Rannsókn Endurskoðunar leiddi meðal annars í ljós að nettóskuld sveitarsjóðsins og stofnana hreppsins, að nýrri hitaveitu undanskilinni, var í árslok 1989 um 870 milljónir króna að núvirði eða 2,2 milljónir króna á hvern íbúa.

„En ég tel að botninum sé náð og að allt stefni uppá við í framtíðinni,“ sagði Lilja Rafney Magnúsdóttir, þáverandi oddviti hreppsnefndar, um stöðu hreppsins og möguleika. Í dag er Lilja Rafney á þingi fyrir Flokk fólksins og enn að móta sjávarútvegsstefnu landsins.