Pistlar:

Það er algengt þema í vísindaskáldskap að á einhverjum tímapunkti í framtíðinni hafi jarðarbúum fjölgað úr hófi og þeir um leið gengið svo á auðlindir jarðarinnar að hún sé varla byggileg. Sem betur fer verður þetta líklega lítið annað en skáldskapur því eins og mannfjöldaspár líta núna út þá er ekkert fjarri lagi og mestar líkur eru á að mannkyninu fækki verulega á næstu 50 til 100 árum. Fækkun fólks mun hafa gríðarleg áhrif á líf jarðarbúa og hætt er við að margar af stórborgum nútímans verði heldur eyðilegar. Um leið munu hagkerfi heimsins verða að glíma við nýjar og að mörgu leyti erfiðari áskoranir en við getum séð fyrir.

Lengst af 20. öldinni glímdu jarðarbúar við gríðarlega mannfjöldaaukningu og skipti engu þó að tvær stórstyrjaldir hefðu í för með sér mikið mannfall, áfram hélt jarðarbúum að fjölga. Samfélög nútímans eru byggð upp í kringum þessa aukningu og hagvexti hefur verið ætlað að styðja við hana. Ekki nóg með það heldur hefur mikið af þeim skáldskap sem lýtur að framtíð mannkynsins, svokölluðum vísindaskáldskap, snúist um að eftir óhóflega fjölgun jarðarbúa sé mannkyninu nauðugur sá kostur að sækja út í geiminn og nema ný lönd þar. Hugsanlega er eitthvað slíkt sem hefur vakað fyrir Elon Musk, ríkasta manni heims og stofnanda og forstjóra SpaceX, þegar hann kynnti áform sín um landnám Mars.

Nauðsynlegt landnám á Mars

Musk hefur lengst af talað þannig að landnám á Mars sé nauðsynlegt til að vernda mannkynið gegn tilvistarógnum á jörðinni, svo sem loftslagsbreytingum, kjarnorkustríði, nú eða náttúruhamförum eins og loftsteinum eins og þeim sem útrýmdu risaeðlunum fyrir 66 milljónum ára. Með því að gera mannkynið að fjölplánetutegund telur Musk að unnt sé að minnka líkurnar á útrýmingu tegundarinnar ef jörðin verður óbyggileg. Hann hefur kallað þetta „lífsforsendutryggingu“ (life insurance) fyrir mannkynið. Gagnrýnendur hafa bent á tæknilegar, siðferðilegar og fjárhagslegar hindranir, þar á meðal geislun, lágþyngdaráhrif á heilsu, og gríðarlegan kostnað. Sumir, eins og stjörnufræðingurinn og sjónvarpsmaðurinn Neil deGrasse Tyson, telja að fjármunir ættu frekar að fara í að leysa vandamál á jörðinni. Það er skynsamleg nálgun.

Það er engum blöðum um það að fletta að vísindaskáldskapur hefur haft mikil áhrif á raunverulegar hugmyndir um geimlandnám, til dæmis fyrirætlanir Elon Musk og SpaceX um Mars-nýlendu. Hugmyndir um kynslóðaskip, „terraforming“, og sjálfbær búsvæði endurspegla oft skáldskap sem hefur ýtt undir vísindalegar og tæknilegar umræður.

Ætluð gríðarfjölgun mannkyns

Í Foundation-seríu sinni gerði vísindaskáldsagnahöfundurinn Isaac Asimov ráð fyrir gríðarlegri fjölgun mannkynsins og byggir á hugmyndinni um gríðarlegan fjölda einstaklinga dreifðan yfir milljarða stjarna. Hann ímyndaði sér mannkyn á milljörðum pláneta, með íbúafjölda sem náði trilljónum, sem var forsenda fyrir því að „sagafræði“ gæti spáð nákvæmlega fyrir um þróun samfélaga. Þessi mikla fjölgun skapaði grundvöll að flóknum félagslegum mynstrum og hringrásum og Asimov notaði þessa hugmynd til að kanna hvernig fjöldi og dreifing mannkyns gæti mótað framtíð siðmenningar.

Minnkandi frjósemi

Asimov hóf að leggja grundvöll að Foundation-seríu sinni eftir seinni heimsstyrjöldina en þá sáu menn fram á gríðlega fjölgun mannkyns. Nú er svo komið að allar spár um fólksfjölgun hafa verið lækkaðar verulega. Nú má ætla að mannfjöldi heimsins muni ná tæplega 10 milljörðum árið 2050 og háspár tala um 11 milljarða í lok aldarinnar, en vöxturinn mun hægja á sér vegna minnkandi frjósemi, nokkuð sem við Íslendingar erum að upplifa nú þegar. Svæðisbundnar breytingar, öldrun og búferlaflutningar munu móta þróunina, með mismunandi áskorunum eftir löndum og svæðum. Spárnar bera óvissu vegna ófyrirsjáanlegra þátta eins og efnahagslegra, félagslegra og náttúrulegra áfalla.

Asimov var mjög undir áhrifum frá Falli Rómarveldis (The Decline and Fall of the Roman Empire) sem lengi var lykilbók í sagnfræði fornalda, skrifuð af Edward Gibbon. Asimov sá líkindi milli falls Rómaveldis og hugsanlegs falls framtíðar geimveldis. Í Rómarveldi sá hann hvernig stórfellt samfélag, með mikinn íbúafjölda, gat vaxið, blómstrað og hrun. Hann yfirfærði þessa hugmynd á stjarnfræðilegan skala, þar sem mannkynið hafði numið milljarða pláneta og náð trilljóna íbúafjölda. Asimov var ekki einn um að leika sér með slíkar hugmyndir en nú er ljóst að nær sé að beina kastljósinu að heimi þar sem fólki fækkar stöðugt, hvar sem svo það endar.