Pistlar:

Þegar sjómannadagurinn var haldinn í fyrsta skipti hátíðlegur í Reykjavík árið 1938 er talið að fjórðungur borgarbúa hafi mætt á hátíðarhöldin. Það er áhugavert að lesa lýsingar frá deginum en hátíðarhöldin höfðu greinilega sterk áhrif á samtímamenn enda var sjómannadagurinn lengst af stór viðburður um land allt. Nú á tímum virðist sjómannadagurinn vera dæmdur til að falla í skugga ýmissa annarra viðburða. Hugsanlega hefur listalífið tekið við af sjómannslífinu þó að það sé ólíku saman að jafna þegar kemur að áhrifum þessara þátta á efnahagslíf landsins. Listin er á fjárlögum en sjávarútveginum er nú ætlað að greiða sérstakt aukagjald sem færi skattheimtu sjávarútvegsins í sumum tilfellum upp í 60 til 70%.

Ef við ræðum sjómannadaginn sérstaklega þá er augljóst að dagurinn hefur mun meira gildi víða úti á landi en hér í höfuðborginni og er til dæmis eftirtektarvert að Hafnfirðingar heiðra sjómannadaginn með mun veglegri hætti en höfuðborgarbúar. Það breytir því ekki að Ríkisútvarpið fjallar eingöngu um upplifun höfuðborgarbúa af „furðufiskum“ við höfnina. Hugsanlega er það táknrænt fyrir afstöðu starfsmanna Ríkisútvarpsins til sjávarútvegsins. Í Grindavík var sjómannadagurinn til dæmis með táknrænum og sérstökum hætti svo að eftirminnilegt var fyrir þá sem þar voru en meðfylgjandi mynd er fengin að láni frá Ásmundi Friðrikssyni, fyrrverandi þingmanni.

Styrkjalaus sjávarútvegur Íslendinga

En þetta staðfestir að mörgu leyti stöðu sjávarútvegsins í huga sístækkandi hóps hér á landi. Ár eftir ár er þráttað á Alþingi um hve hátt auðlindagjald útgerðin í landinu eigi að borga. Þjóðin á að fá eitthvað fyrir auðlind sína segja þeir sem hafa hæst. Þegar umræðan er skoðuð sést að ekki örlar á skilningi á eðli eða umfangi þeirrar starfsemi sem fer fram undir merkjum íslensks sjávarútvegs. Hvað þá að menn átti sig á að íslenskur sjávarútvegur er sá eini meðal landa OECD sem greiðir veiðigjald. Nánast alls staðar annars staðar er sjávarútvegur ríkisstyrktur og það rækilega í samanburðarlandinu Noregi.

Flestir sem horfa á íslenskan sjávarútveg af hlutlægni og sanngirni sjá að margt hefur tekist vel til með stjórn og rekstur hans. Það er samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs öðru fremur sem gerir hann að því sem hann er en með kvótakerfinu var sjávarútveginum tilkynnt að hann yrði að standa á eigin fótum. Tími sértækra aðgerða væri liðinn.

Um leið var sköpuð mjög ásættanleg lagaleg umgjörð utan um fiskveiðar hér við land og segja má að með innleiðingu aflamarkskerfisins og framsali veiðiheimilda hafi stjórnvöld lagt grunninn að uppbyggingu og velgengni íslensks sjávarútvegs. Það er mikilvægt að missa ekki sjónar á því hversu mikilvægt það er fyrir sjávarútveginn, og um leið fyrir hagsæld í landinu, að sem mestur stöðugleiki og fyrirsjáanleiki sé til staðar.

Hámörkun verðmæta

Því er það svo að við búum í dag við kerfi sem stuðlar að sjálfbærri nýtingu og skapar hvata til að hámarka þau verðmæti sem hægt er að gera úr takmarkaðri en endurnýjanlegri auðlind. Íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum gengur vel að selja afurðir á erlendum mörkuðum þrátt fyrir mjög harða samkeppni. Það er brýnt að skilja að árangur greinarinnar er ekki eitthvað sem gerðist af sjálfu sér, heldur er hann afrakstur langtímaþróunar sem hófst á 9. áratugnum, þegar sjávarútveginum var tilkynnt að hann yrði að standa á eigin fótum.

Nú er hart tekist á um frumvarp atvinnuvegaráðherra um hækkun veiðigjalda en um það hefur verið fjallað í nokkrum pistlum hér að undanförnu. Ríkisstjórnin kom á óvart með frumvarpinu og kynnti það undir formerkjum einhvers konar „leiðréttingar“. Lítið stendur eftir af þeim fullyrðingum og eftir á að hyggja bendir flest til þess að það hafi verið farið of hratt í sakirnar. Stjórnarliðar eru í vörn með frumvarpið sem var ekki að fullu mótað við fyrstu kynningu. Fyrstu útreikningar bentu til þess að hér væri um tvöföldun að ræða og stjórnarliðar kynntu það þannig. Síðan hefur upphæðin og reiknireglan verið á reiki en sjávarútvegurinn og landsbyggðin eru uggandi yfir áformunum og margir hafa sett fjárfestingar í salt þar til vita hvað út úr þessu kemur. Frestun á nauðsynlegum framkvæmdum og fjárfestingum kemur sér illa við sjávarútveginn, sveitarfélögin og fyrirtæki sem lifa á því að þjónusta hann.

Miðað við kynnta „leiðréttingu“ má áætla að leiðrétt veiðigjöld skili allt að 10 milljörðum króna í ríkissjóð til viðbótar við þá 10,2 milljarða sem nú þegar eru greiddir. Við gerð frumvarpsins var tekið sérstakt tillit til smærri og meðalstórra útgerða með hærra frítekjumark. Þar með eru stjórnvöld farin að vinna gegn grundvallarnálgun fiskveiðistjórnunarkerfisins, sem er að það að sjávarútvegurinn sjálfur sjái um hagræðingu innan kerfisins. Það er varasamt skref.