Pistlar:

Könnun Maskínu sem Morgunblaðið greindi frá í upphafi vikunnar verður að teljast allnokkur tíðindi. Mikill meirihluti landsmanna, alls 72%, telur að vandamál fylgi þeim sem fengið hafa hælisvist hér landi. 61% telur að of margir umsækjendur um alþjóðlega vernd fái hæli hér á landi og 69% aðspurðra töldu að of mikill kostnaður hlytist af því að veita þessum fjölda hæli. Þessar tölur afhjúpa að þjóð, sem er seinþreytt til vandræða, er nóg boðið.

Við Íslendingar höfum fylgst með því hvernig illa ígrunduð innflytjendastefna hefur leikið nágrannaþjóðirnar. Í Danmörku og Svíþjóð hefur samfélagsgerðinni verið ógnað. Danir hafa brugðist við með því að reyna að loka landinu fyrir frekari innflutning á meðan ástandið er metið. Í Svíþjóð er ástandið erfiðara og Norðmenn eru farnir að upplifa margvísleg vandamál. Þau vandamál eru tengd ákveðnum hópum en í könnun Maskínu er ekki spurt um afstöðu til flóttamanna frá einstökum löndum. Það má þó leyfa sér að ætla að mun meiri jákvæðni sé í garð flóttamanna frá Úkraínu en þeirra sem koma til dæmis frá Miðausturlöndum eða Afríku. Það sýna kannanir erlendis frá.

Ýmsar kannanir, til dæmis frá YouGov og Gallup, sem framkvæmdar hafa verið í Danmörku á undanförnum árum, sýna skiptar skoðanir. Í sumum könnunum (frá 2015–2020) hefur meirihluti Dana lýst áhyggjum af fjölda innflytjenda, sérstaklega í tengslum við aðlögun að samfélaginu og efnahagslegt álag. Hins vegar er oft stuðningur við að taka á móti flóttamönnum í neyð, eins og frá Sýrlandi eða Úkraínu, ef skýr mannúðarþörf er til staðar.

Breytt afstaða frá 2016

Í könnun sem gerð var árið 2016 á Akureyri kom fram að um sextíu prósent aðspurðra töldu jákvætt fyrir samfélagið að útlendingar settust þar að en ellefu prósent neikvætt. Óhætt er að segja að það hafi verið stemmningin lengst af. Í áðurnefndri könnun Maskínu, sem gerð var í liðnum mánuði, var spurt um afstöðu til fjölda þeirra sem hér fengju hæli, kostnaðinn sem af hlytist og hvort fólk teldi vandamál fylgja komu þeirra sem hér fengju hæli. Í frétt Morgunblaðsins var bent á að svörin væru mjög á eina leið. 33% töldu allt of marga fá hæli en 28% að of margir fengju hæli. Á hinn bóginn telja aðeins 3% allt of fáa fá hæli hér á landi, en 8% að of fáir fái inni.

Reykvíkingar skera sig úr

Morgunblaðið bendir á að könnunin sýni að samandregið hafi um 60% talið of marga fá hæli hér á landi síðustu þrjú ár, en fækkun nýrra hælisleitenda síðasta árið virðist þar ekki hafa nein áhrif.

Morgunblaðið greinir svörin eftir hópum og upplýsir að furðulítill munur sé á helstu lýðfræðilegu hópunum. Þó má mun á afstöðu kynjanna, en 65% karla eru á því að of margir fái hæli en 56% kvenna. Eins má sjá að „aðeins“ 49% Reykvíkinga telja of marga hafa fengið hæli hér, sem er talsvert lægra en gerist annars staðar, þar á meðal í nágrannasveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu, og 17% Reykvíkinga telja of fáa fá hæli, sem er mun meira en annars staðar á landinu.

Munur eftir heimilistekjum og aldri er óverulegur, þótt elstu hóparnir séu merkjanlega meira efins um fjölda hælisleitenda, en hins vegar er fólk með háskólapróf töluvert opnara fyrir því að veita fólki hæli hér en aðrir.

Mikill munur eftir flokkum

Það kemur væntanlega engum á óvart að það er afgerandi munur eftir stjórnmálaskoðun. Meðal stuðningsmanna Sjálfstæðisflokks, Miðflokks og Flokks fólksins eru 92 til 95% á því að of margir fái hér hæli, en fáir telja að fjöldinn sé hæfilegur og enn færri að þeir séu of fáir.

Morgunblaðið bendir á að afstaðan sé heita blendnari hjá stuðningsfólki Samfylkingar, Viðreisnar og Framsóknarflokks. 38% samfylkingarfólks telja of marga fá hæli en 49% að fjöldinn sé hæfilegur. Hjá Viðreisnarfólki eru samsvarandi tölur 57% og 34% en meðal Framsóknarfólks 62% og 35%. Meðal stuðningsfólks Samfylkingar finnst 14% of fáir fá hæli, 9% hjá Viðreisn en aðeins 3% hjá Framsókn.

En varla kemur nokkrum á óvart að meðal stuðningsmanna „utangarðsflokkanna“ þriggja, Sósíalistaflokks, Pírata og Vinstri grænna, hafi sú skoðun víðtækan hljómgrunn að of fáir fái hér hæli: 42% meðal sósíalista, 64% pírata og 50% vinstri grænna. Í stuðningshópi þeirra flokka eru samt 11-15% á því að of margir hafi fengið hæli. Morgunblaðið bendir á að þessar tölur vegi ekki þungt, þar eð miðað við könnunina er enginn flokkanna þriggja á leið á þing í bráð. Það breytir því ekki að þessir flokkar bera mikla ábyrgð á því hvernig mál hafa þróast og virðast hafa haft áhrif á útlendingastefnuna langt umfram atkvæðavægi. Úrklippan hér til hliðar sýnir vel þá gríðarlegu breytingu sem hefur orðið í málaflokknum síðan 2004.

Mikil breyting árið 2023

Af því sem segir að framan kemur varla á óvart að afstaða Íslendinga til komu flóttamanna til landsins breyttist verulega milli áranna 2022 og 2023. Samkvæmt könnunum Maskínu árin á undan töldu um 30-39% of fáa flóttamenn fá hæli hér á landi milli 2017 og 2022. Um 35-45% töldu fjöldann hæfilegan en 24-32% að of margir fengju hæli.

Árið 2023 virðist afstaða almennings snarbreyttast en þá töldu 60% að of margir fengju hæli, aðeins 23% að fjöldinn væri hæfilegur en 17% að of fáir fengju hæli. Hlutföllin hafa ekki breyst verulega síðan, en þeim sem þykja of fáir fá hæli hefur þó fækkað töluvert og hafa tvö síðustu ár aðeins verið liðlega 10%, en um 28% þykir fjöldinn hæfilegur.

Morgunblaðið bendir á augljósar ástæður fyrir þessari breyttu afstöðu en árið 2022 fjölgaði þeim sem hér fengu hæli mjög verulega vegna Úkraínustríðsins. Það er þó ekki endilega svo einfalt, því Úkraínumönnum var boðið hæli hér, en skoðanakannanir þá bentu til þess að stjórnvöld nytu mikils stuðnings til þess, enda rík og útbreidd samúð með Úkraínumönnum.

Svo aftur sé litið til útlanda þá eru vísbendingar um að almenningur í Danmörku sé neikvæðari gagnvart flóttamönnum frá tilteknum löndum, sérstaklega frá svokölluðum „óvestrænum“ löndum, einkum múslimalöndum. Skoðanakannanir og rannsóknir, eins og sú sem birtist í ODI: Think Change (2022), benda til þess að um 46% Dana telji að „engir eða mjög fáir múslímar“ ættu að fá að flytjast til Danmerkur. Þetta endurspeglar sterkari andstöðu gegn flóttamönnum frá múslímalöndum, svo sem Sýrlandi, Írak, og Afganistan, samanborið við flóttamenn frá löndum eins og Úkraínu. Ástæðan er oft tengd ótta við menningarlegt ósamræmi, glæpatíðni og álag á velferðarkerfið. Þetta hefur ekki verið kannað hér á landi svo vitað sé.