„Ímyndunaraflið eitt og sér getur dugað til að vekja upp kynhvötina“

Hver kann­ast ekki við setn­ing­una: „Æ, það bara vant­ar allt „chem­is­try“ á milli okk­ar!“?

Vanga­velt­ur um ást­ina og þetta svo­kallaða „chem­is­try“ sem fólk tal­ar um að finna sín á milli, eða ekki, er gott efni í viðtal.

Þegar stórt er spurt get­ur eitt­hvað verið um svör og Benja­mín Ragn­ar Svein­björns­son, dós­ent í efna­fræði á verk­fræði- og nátt­úru­vís­inda­sviði við Há­skóla Íslands, svar­ar spurn­ing­um um ást­ina, lost­ann og hvað ger­ist þegar fólk laðast hvert að öðru.

Í stór­um drátt­um má segja að „chem­is­try“ á milli ein­stak­linga sé ekki eitt­hvað eitt, held­ur marg­ir þætt­ir sem spila sam­an, hvort sem þeir eru lík­am­leg­ir eða sprottn­ir úr um­hverf­inu. 

„Rétt“ lík­ams­bygg­ing og and­lits­hlut­fall

„Það er margt sem get­ur spilað inn í áhuga fólks hvort á öðru og menn­ing get­ur jafn­vel haft áhrif. Ef við hugs­um þetta út frá líf­fræðilegri þróun þá er mark­miðið að viðhalda gena­meng­inu okk­ar og þess vegna leit­um við oft að ein­hverj­um sem get­ur hjálpað okk­ur sem best við það,“ seg­ir Benja­mín um hvernig tveir ein­stak­ling­ar laðast hvor að öðrum.

Hann bæt­ir við að þetta kunni að hljóma þurrt og sé ákveðin ein­föld­un, en að öðru leyti sé mann­eskj­an skemmti­lega flók­in sem kryddi ástar­leit­ina og ger­ir hana meira spenn­andi.

„Þessi löng­un í að viðhalda genun­um veld­ur því að við leit­um oft ómeðvitað að merkj­um hjá ein­stak­lingi sem get­ur hugs­an­lega gefið okk­ur og framtíðarbörn­um bestu mögu­leik­ana á að lifa af.“ Og tek­ur hann sér­stak­lega dæmi um lík­ams­bygg­ingu og and­lits­fall sem vís­bend­ingu um getu til að eign­ast heil­brigð börn. Fólkið með réttu hlut­föll­in verði því oft ómeðvitað meira aðlaðandi.

„Áhuga­vert nokk, þá eru þetta t.d. and­lits­hlut­föll sem eru í meðallagi í sam­fé­lag­inu sam­kvæmt sum­um rann­sókn­um, en þau eru oft ná­lægt gullna hlut­fall­inu (fí).“

Vita­skuld geta per­sónu­leiki og sam­eig­in­leg lífs­gildi einnig skipt sköp­um enda sé t.d. fólk með góðan húm­or og góða sam­skipta­hæfni lík­legra til að mynda gott tengsla- og ör­ygg­is­net, skapa góða starfs­mögu­leika og gefi einnig von um að geta veitt börn­um gott upp­eldi, að sögn Benja­míns.

Þá geta aðrir sam­fé­lags­leg­ir þætt­ir spilað stóra rullu og Benja­mín velt­ir fyr­ir sér hvort fólk horfi í hluti eins og aðgang mögu­legs maka t.d. að heil­brigðisþjón­ustu, sem ann­ars myndi vera of dýr.

„En þetta eru pæl­ing­ar sem ég varð var við hjá nokkr­um þegar ég bjó í Banda­ríkj­un­um.“

Stefnu­móta­for­rit­in eru áskor­un

„Ein af áskor­un­un­um við stefnu­móta­for­rit, sem og að sjá ein­hvern úr fjar­lægð án þess að þekkja viðkom­andi, er að ímynd­un­ar­aflið okk­ar er svo öfl­ugt. Við get­um því fljótt farið að búa til sögu í hug­an­um um hvernig mann­eskj­an er og hvernig til­huga­lífið sé með þess­ari mann­eskju. Ef mann­eskj­an reyn­ist ekki vera sú sem við bjugg­um til í hug­an­um, þá gæti áhug­inn breyst snögg­lega, þótt hún sé frá­bær, bara ekki endi­lega á þann hátt sem við höfðum ímyndað okk­ur.“

Benja­mín seg­ir það einnig áhuga­vert að skoða kyn­ferðis­leg­an áhuga mann­skepn­unn­ar ann­ars veg­ar og dýra hins veg­ar. Hann nefn­ir dæmi um að hjá nag­dýr­um skipti lykt­in öllu máli fyr­ir kyn­hvöt­ina. Hjá sum­um baví­ana­teg­und­um virðast sjón­ræn­ir þætt­ir mik­il­væg­ast­ir í að vekja kyn­ferðis­leg­an áhuga karldýr­anna á meðan lykt hef­ur ekki eins af­ger­andi áhrif.

„Mann­fólkið er áhuga­vert að því leyti að ímynd­un­ar­aflið eitt og sér get­ur dugað til að vekja upp kyn­hvöt­ina.“

Þó séu aðrir þætt­ir sem einnig hafi áhrif. 

„Rann­sókn­ir hafa sýnt að okk­ur get­ur fund­ist ákveðnar svita­lykt­ir meira spenn­andi en aðrar og það get­ur verið háð genun­um okk­ar. Einnig var gerð rann­sókn þar sem fylgst var með fólki á næt­ur­klúbbi og karl­menn voru þar mun lík­legri að reyna við kon­ur sem sýndu meira bert hold eða meira af brjóst­un­um sín­um.“

Það er einnig áhuga­vert að heyra Benja­mín segja frá því að lærð hegðun fólks geti einnig haft áhrif á hvað veki upp spennu. Í því sam­hengi nefn­ir hann rann­sókn­ina um „Bjöllu Pavlovs“ eða þessa upp­götv­un um klass­íska skil­yrðingu. Sé það svo yf­ir­fært á mann­eskj­una; þegar ákveðin hegðun mann­eskju vek­ur upp spennu hjá ein­stak­lingi sem get­ur tal­ist eins kon­ar skil­yrt viðbragð.

Þá skipt­ir fram­leiðsla kyn­horm­óna einnig máli fyr­ir kyn­hvöt­ina, seg­ir Benja­mín og tek­ur dæmi um estra­díól og testosterón og andrógen.

Það sem ger­ist í heil­an­um

Sam­kvæmt Benja­mín eru nokk­ur efni, eða horm­ón­ar, sem geta haft mik­il áhrif þegar fólk verður ást­fangið og tal­ar heil­inn við mis­mun­andi hluta af sér í gegn­um efna­skipti. 

„Þegar við verðum ást­fang­in þá eykst fram­leiðsla á dópa­míni í heil­an­um og ýtir und­ir að við vilj­um eyða tíma með mann­eskj­unni sem við erum ást­fang­in af.“

Horm­ónið serótón­ín seg­ir ein­stak­lingn­um að „allt sé í lagi“ sem ger­ir það að verk­um að þeim líði vel. Benja­mín vís­ar í rann­sókn frá 2012 sem sýndi að ást­fangn­ir karl­menn voru með lægra serótón­ín í blóði miðað við kon­ur sem voru ást­fangn­ar. Hann velt­ir upp þeirri spurn­ingu hvort bæði óvenju hátt serótón­ín magn hjá ást­föngn­um kon­um og lágt serótón­ín­magn hjá ást­föngn­um körl­um valdi auk­inni hugs­un um ást­ina.

Adrenalín á þátt í aukn­um hjart­slætti og einnig í þeirri spennu sem fylg­ir því að verða ást­fang­inn, að sögn Benja­míns.

„Ástar­horm­ónið oxýtósín er mik­il­vægt efni þegar kem­ur að því að mynda tengsl við aðra. Við fram­leiðum þetta efni t.d. þegar við föðmum aðra eða kúr­um sam­an og mæður fram­leiða þetta við brjósta­gjöf sem styrk­ir ást­ina á barn­inu. Þetta efni eyk­ur traust okk­ar til annarra og er líka talið geta aukið tryggð í sam­bandi.“

Nánd er ekki grunn­ur­inn en get­ur hjálpað

Spurður um lík­am­lega nánd og hvaða hlut­verki hún gegni í ástar­sam­bönd­um seg­ir Benja­mín að hún ýti und­ir fram­leiðslu á dópa­míni og oxýtósíni, sem svo aft­ur eyk­ur ást eða löng­un tveggja ein­stak­linga til hvors ann­ars.

„Ýmis­legt get­ur haft áhrif. Það að hjálpa hvort öðru, opna sig gagn­vart hvort öðru og styðja við hvort annað í líf­inu er líka talið geta hjálpað.“ 

En get­ur þetta „chem­is­try“ minnkað eða auk­ist með tím­an­um?

„Fjöl­mörg dæmi sem maður sér í líf­inu virðast gefa það til kynna að þetta „chem­is­try“ geti minnkað. Án þess að styðjast við rann­sókn­ir ímynda ég mér að hugs­an­leg ástæða sé ef fram­leiðsla á áður­nefnd­um horm­ón­um, sem ýta und­ir vellíðunar- og ör­ygg­is­til­finn­ingu með maka, hef­ur minnkað.

Benja­mín bend­ir á að minni sam­vera, færri faðmlög eða kúr o.þ.h. gætu leitt til minni fram­leiðslu á oxýtósíni. Eins ef eitt­hvað annað kem­ur upp sem veld­ur van­líðan í sam­band­inu þá geti fram­leiðsla á dópa­míni minnkað og lík­am­inn fær ekki leng­ur sömu „dópa­mín­verðlaun“ af sam­ver­unni.

„Það gæti þá minnkað hvat­ann til að leita í þessa sam­veru og „chem­is­try-ið“ minnk­ar.“

Benja­mín velt­ir einnig upp hinu gagn­stæða, þ.e. hvernig „chem­is­try“ þró­ist þegar ein­stak­ling­ar hafa verið vin­ir, kom­ist úr „friendzo­ne-inu“, og sam­bandið þró­ast í ástar­sam­band hjá þeim sem upp­haf­lega voru „bara vin­ir“. 

„Verður maður ekki að halda í von­ina að ást­in geti vaxið og orðið æ sterk­ari með tím­an­um,“ seg­ir hann að lok­um.