Viðskipti | Fréttaskýringar | Morgunblaðið | 1.5.2025 | 10:45

Dysprósín í lykilhlutverki í tækni

Í apríl 2025 greindu kínversk stjórnvöld frá því að sérstaks útflutningsleyfis yrði nú krafist fyrir sjö lykilmálma, þar á meðal dysprósín. AFP/Oli Scarff

Dysprósín (Dy), sjaldgæfur málmur með sætistöluna 66 á lista yfir frumefni, gegnir sífellt stærra hlutverki í framleiðslu rafbíla og grænni tækni.

Málmurinn er nauðsynlegur í framleiðslu segla sem nýtast meðal annars í rafmótora rafbíla, vindmyllur og annan hátæknibúnað. Þessir seglar gera það mögulegt að smíða minni og léttari mótora með meiri afköst, eiginleikar sem skipta sköpum í rafbílum þar sem bæði þyngd og pláss eru takmarkandi þættir.

Kína með yfirburðastöðu

Samkvæmt Alþjóðaorkustofnuninni (IEA) og fleiri greiningaraðilum er dysprósín eitt af þeim hráefnum sem eru ómissandi í orkuskiptum heimsins en jafnframt eitt þeirra sem mjög erfitt er að komast yfir og vinna.

Kína hefur lengi haft yfirburðastöðu í framleiðslu og vinnslu sjaldgæfra málma og stendur nú fyrir allt að 90% af allri heimsframleiðslu á dysprósíni. Í apríl greindu kínversk stjórnvöld frá því að sérstaks útflutningsleyfis yrði nú krafist fyrir sjö lykilmálma, þar á meðal dysprósín. Líklega eru þetta viðbrögð Kínverja við nýrri tollastefnu Bandaríkjastjórnar undir forystu Donalds Trumps, þar sem settir hafa verið viðskiptahamlandi tollar á kínverskar vörur.

Slíkar útflutningstakmarkanir geta haft umtalsverð áhrif á alþjóðlegar aðfangakeðjur og valdið óvissu um aðgengi, sérstaklega í iðnaði sem treystir á örugga og stöðuga afhendingu sérhæfðra hráefna.

Reynt að hraða þróun

Þessi þróun hefur vakið töluverðar áhyggjur hjá vestrænum framleiðendum. Tesla, einn stærsti rafbílaframleiðandi heims, hefur brugðist við með því að hraða þróun nýrra gerða rafmótora sem krefjast ekki sjaldgæfra málma. Þessar lausnir eru þó enn á frumstigi og hafa ekki náð víðtækri notkun. Aðrar bílaverksmiðjur, sem og rafmagnsframleiðendur í vindorku, standa frammi fyrir sömu áskorunum.

Bandaríkin sjálf hafa aukið fjárfestingar í innlendri málmvinnslu. Þá hafa ríki eins og Ástralía og Kanada auk Evrópusambandsins stigið skref til að efla eigin vinnslugetu og skapa samkeppnishæfari framboð á alþjóðlegum vettvangi.

Tollar opinbera veikleika

Þótt dysprósín kunni að vera nokkuð óþekkt í almennri umræðu gegnir málmurinn lykilhlutverki í allri tækni og orkunýtingu. Áhrif tollastefnu Bandaríkjanna og viðbrögð Kína hafa varpað ljósi á hve viðkvæmar alþjóðlegar aðfangakeðjur eru. Viðbrögð fyrirtækja og ríkja víða um heim sýna að brýn þörf er á fjölbreyttum og sjálfbærum lausnum til að tryggja aðgengi að þessum mikilvægu auðlindum.