Rennur draumurinn út í sandinn?

Þegar ég bjó í Ist­an­búl, hér um árið, stóð ég í mikl­um björg­un­araðgerðum, og lærði að það er ekk­ert sem heit­ir að knúsa nýja litla kett­ling­inn svo vik­um skipt­ir: það þarf að koma henni út á meðan hún er enn lít­il og sæt. Góðu frétt­irn­ar eru þær að hér í Tún­is er ég rík­ur, og ekki dýrt fyr­ir mig að kaupa af In­sta­gram staðbundna aug­lýs­inga­her­ferð. Með öðrum orðum: ég get leyst vand­ann með því að henda pen­ing­um í þetta til­tekna verk­efni.

Grund­vall­ar­vand­inn er samt enn til staðar, og úti um alla borg­ina er allt mor­andi í götukött­um og -hund­um. Skýr­ing­in er að hluta til sú að landið er fá­tækt (því það kost­ar að fanga, gelda og bólu­setja dýr­in), en líka að sum­ir heima­menn túlka orð spá­manns­ins þannig að það sé rangt að gelda gælu­dýr vegna þess að með því sé verið að breyta sköp­un­ar­verki al­mætt­is­ins.

Risa­draum­ar og risa­fjá­hæðir

Í Sádi-Ar­ab­íu ráða vellauðugir menn sem standa frammi fyr­ir ákveðnum grund­vall­ar­vanda. Rétt eins og ís­lensk­ur viðskipta­blaðamaður í Tún­is reyna Sádarn­ir að bjarga mál­un­um með mikl­um fjár­út­lát­um, en kannski gætu þeir lært það af kett­linga­björg­un­ar­deild ViðskiptaMogg­ans að það dug­ar skammt að plástra yfir vanda­mál­in með pen­ing­um ef ekki er ráðist að rót­inni. Raun­ar mætti segja að of mikl­ir pen­ing­ar séu ein af rót­um þeirra fjöl­mörgu vanda­mála sem Sádi-Ar­ab­ía glím­ir við.

Nú ber­ast þær frétt­ir af Ar­ab­íu­skag­an­um að metnaðarfull og rán­dýr til­raun krón­prins­ins Mohammads bin Salm­an Al Saud (MBS) til að færa landið sitt inn í framtíðina gæti bráðum runnið út í sand­inn. Olíu­lind­irn­ar eiga að end­ast í 70 ár og þykir þeim svart­sýn­ustu til­efni til að spyrja hvort það þýði að Sádi-Ar­ab­ía muni heyra sög­unni til áður en öld­in er á enda.

Það var árið 2016 að stjórn­völd kynntu fyrstu drög að metnaðarfullu um­bóta­verk­efni, Saudi Visi­on 2030, sem miðaði að því að bæta og nú­tíma­væða sam­fé­lagið á ótal vegu og leggja drög að bjartri framtíð fyr­ir at­vinnu­lífið og hag­kerfið allt. Þetta var ári áður en MBS var gerður krón­prins, en verk­efnið hef­ur verið eignað hon­um og verið leiðar­stef í framtíðar­sýn til­von­andi kon­ungs Sádi-Ar­ab­íu.

Það má segja margt gott um verk­efnið, og ljóst er að það vak­ir fyr­ir MBS að gera landið nú­tíma­legra, m.a. með því að auka rétt­indi kvenna og opna Sádi-Ar­ab­íu meira fyr­ir um­heim­in­um. Hann vill líka renna fleiri stoðum und­ir at­vinnu­lífið til að gera landið minna háð ol­í­unni, sem í dag mynd­ar rösk­an fjórðung af lands­fram­leiðslu og skaff­ar um 75% af tekj­um rík­is­sjóðs.

Gríðar­stór innviðaverk­efni og bygg­inga­fram­kvæmd­ir, sem sprengja alla skala hvað snert­ir metnað og kostnað, hafa fengið mesta at­hygli. Verk­efn­in eru af öll­um mögu­leg­um toga, s.s. 5 millj­arða dala skemmtig­arður reist­ur ofan á olíu­bor­palli úti á Persa­fló­an­um og 27 millj­arða dala húsa­lengja í Mekku til að búa bet­ur um píla­grím­ana sem þangað koma.

Stærst af öllu er hins veg­ar NEOM-verk­efnið, við Aqaba-fló­ann í norðvest­ur­hluta lands­ins. Upp­haf­lega áttu fram­kvæmd­ir þar að kosta um 500 millj­arða dala en núna hef­ur verið reiknað út að end­an­leg­ur verðmiði hlaupi á tæp­lega 9.000 millj­örðum dala. Það myndi jafn­gilda öll­um fjár­lög­um rík­is­ins í næst­um þrjá ára­tugi.

Þar er í aðal­hlut­verki risa­bygg­ing­in Lín­an, sem teyg­ir sig þráðbeint frá haf­inu inn í eyðimörk­ina, 500 m á hæð og 170 km á lengd, hjúpuð glans­andi gleri sem glamp­ar svo skært að á að sjást ofan úr geimn­um. Í kjall­ar­an­um á að vera há­hraðal­est sem geng­ur eft­ir lín­unni endi­langri, en á næstu hæðum þar fyr­ir ofan alls kon­ar há­tækni-innviðir, orku­ver og vatns­hreins­istöðvar. Efst verður rými fyr­ir fólk að búa – sam­tals 9 millj­ón manns sam­kvæmt upp­haf­leg­um drög­um.

Tóm­ar drauma­hall­ir

Það mætti fylla marga hillu­metra með bók­um um galna drauma stjórn­mála­manna um þaul­skipu­lagðar og full­komn­ar nú­tíma­borg­ir, en ekk­ert verk­efni í sög­unni kemst í hálf­kvisti við Lín­una. Þar á byggðin að verða mjög sjálf­bær, skil­virk og með allt til alls und­ir einu þaki, en hluti af skil­virkn­inni á að fel­ast í því að nota mynda­vél­ar og gervi­greind til að vakta ferðir fólks og einka­líf, og láta tölv­ur um að stýra sam­fé­lag­inu. Af lýs­ing­um að dæma gæti dvöl­in verið eins og að búa í versl­un­ar­miðstöð, nema að í stað ör­ygg­is­varða Secu­ritas væru varðmenn siðgæðis­lög­regl­unn­ar.

Fljót­lega kom í ljós að jafn­vel með all­an sinn ol­íu­auð yrði verk­efnið rík­is­sjóði Sádi-Ar­ab­íu ofviða, og var Lín­an stytt úr 170 km niður í 2,5 km og eiga fyrstu 800 metr­arn­ir að vera klár­ir árið 2034. Fólk og fyr­ir­tæki, og hvað þá er­lend­ir fjár­fest­ar, virðast ekki slást um að fá að flytja þangað inn, en sá áhugi sem Visi­on 2030-verk­efn­in nutu hjá er­lend­um sam­starfsaðilum til að byrja með gufaði upp þegar Jamal Khashoggi var myrt­ur.

Er nú svo komið að draga þarf veru­lega úr stóru plön­un­um og lík­legt að full­kláruð yrðu mörg verk­efn­in hvort eð er lítið annað en tóm­leg­ir minn­is­varðar um pen­inga­sóun og miðstýr­ing­ar­drauma. Er þá eft­ir að minn­ast á öll þau mann­rétt­inda­brot og dauðsföll sem hafa fylgt fram­kvæmd­un­um.

Eng­inn virðist hafa sagt MBS að skyn­sam­legra gæti verið að fara hæg­ar í sak­irn­ar, en miðað við all­ar yf­ir­lýs­ing­arn­ar og draum­ana styrk­ir það varla stöðu hans ef fjár­aust­ur­inn reyn­ist á end­an­um hafa litlu sem engu skilað.

All­ir á fram­færi hins op­in­bera

Grund­vall­ar­vandi Sádi-Ar­ab­íu er aðallega sá að landið er eitt alls­herj­ar vel­ferðarríki, enda fór kon­ungs­fjöl­skyld­an þá leið að nota ol­íu­auðinn til að kaupa sér vel­vild samlanda sinna. Tveir af hverj­um þrem­ur vinn­andi mönn­um lifa mak­inda­lífi í vinnu hjá hinu op­in­bera, og ríkið niður­greiðir verðið á eldsneyti, raf­magni, vatni, hús­næði og mat­væl­um. Skatt­ar eru sama sem eng­ir, heil­brigðisþjón­usta er ókeyp­is og skól­arn­ir líka, og þriðji hver landsmaður fær beina fjár­styrki frá rík­is­sjóði í mánuði hverj­um.

Þeir sem þekkja til í þess­um heims­hluta vita að þetta fyr­ir­komu­lag hef­ur ekki haft góð áhrif á sam­fé­lagið. Les­end­ur geta rétt ímyndað sér hvernig vinnu­sem­in og fram­taks­sem­in er hjá þjóð þar sem all­ir geta gengið að gjöf­um rík­is­ins vís­um, og í versta falli fundið sér ör­uggt starf á bak við skjala­skáp hjá rík­is­stofn­un. Til að vinna skít­verk­in eru er­lend­ir verka­menn flutt­ir inn í millj­óna­vís og níðst á þeim eins og það væri keppnisíþrótt. Orðið „til­ætl­un­ar­semi“ kem­ur fljótt upp í hug­ann þegar reynt er að lýsa þeim sem hafa notið góðs af ol­íu­auðnum um­hverf­is Persa­fló­ann.

Rík­is­vel­ferðin og miðstýr­ing­in öll flétt­ast síðan sam­an við íslamstrú af hörðustu gerð og lífsviðhorf aft­ur úr forn­öld. Því má ekki gleyma að allt fram á miðja síðustu öld bjó meiri­hluti íbúa Sádi-Ar­ab­íu í tjöld­um úti í eyðimörk­inni, og væri þar enn ef ekki hefði fund­ist lottóvinn­ing­ur und­ir öll­um sand­in­um.

Mohammad bin Salm­an er í erfiðri stöðu. Ekki vant­ar óvin­ina inn­an­lands; bæði úr röðum íslamskra öfga­manna og inn­an sjálfr­ar kon­ung­s­ætt­ar­inn­ar, og þjóðirn­ar allt um kring eru eng­ir vin­ir Sádi-Ar­ab­íu. Þeir fáu sem láta sér annt um þetta land – eins og Banda­rík­in – gera það bara út af ol­í­unni, og ef heims­markaðsverðið er ekki nógu hátt geng­ur allt á aft­ur­fót­un­um.

Kannski það gæti hjálpað MBS að lesa Peak Hum­an, ný­út­komna bók sænska sagn­fræðings­ins og frjáls­hyggju­hugsuðar­ins Johans Nor­berg en þar kort­legg­ur hann hvað legið hef­ur að baki gull­ald­ar­skeiðum mann­kyns­sög­unn­ar und­an­far­in 3.000 ár. Jafnt í Aþenu, Bagdad og Hangzhou hef­ur formúl­an verið sú sama: að loka ekki á um­heim­inn, loka ekki á nýj­ar hug­mynd­ir og leyfa fólki að vera frjálst. Það er úr þeim jarðvegi sem við sjá­um blóm­leg­ustu sam­fé­lög­in spretta.

Eitt vanda­mál varð að tveim­ur

Af bras­inu í Tún­is er það ann­ars að frétta að litla kis­an fékk til bráðabirgða nafnið Kisu­lína Georgíeva, og fatti þeir grínið sem vilja. Eft­ir 100.000 birt­ing­ar á In­sta­gram tókst að finna henni gott framtíðar­heim­ili hjá ungu og gæðal­egu pari.

Það verður að fljóta með að sam­hliða her­ferðinni á In­sta­gram dreifði ég aug­lýs­ing­um um hverfið því það verður að hafa alla anga úti í svona björg­un­araðgerðum. Og hvað halda les­end­ur að hafi gerst þá? Auðvitað fann ég ann­an kett­ling!

Kampa­víns­bleik­ur kisustrák­ur hafði verið skil­inn eft­ir fyr­ir utan gælu­dýra­versl­un þar sem hann há­grét, ráðvillt­ur og veik­ur. Fimm vikna gam­all kút­ur­inn er hjá dýra­lækni í viku­langri sótt­kví og á sýkla­lyfjakúr. Eft­ir að hafa rætt málið sín á milli hef­ur gæðal­ega parið ákveðið að taka högn­ann líka, og þess verður vita­skuld gætt að gelda báða kett­ina á rétt­um tíma.

Ég veit ekki með Sádi-Ar­ab­íu, en í þess­ari viku hef­ur Tún­is fikrast ögn í átt að því að laga einn grund­vall­ar­vand­ann.